پايش عوامل محدودكننده توليد، پتانسيل و خلاء عملكرد برنج در شاليزارهاي قائمشهر

هدف: ادامه جريان پيش رونده و رو به رشد افزايش جهاني جمعيت و درآمد، منجر به افزايش تقاضاي غذا و متعاقب آن توليد محصولات كشاورزي بيشتر است. از سوي ديگر تشديد ناهنجاري هاي اقليمي نيز در آينده امنيت غذايي جامعه ي بشري را تهديد مي كند. بسيار بعيد است كه اين نياز غذايي با گسترش سطح زير كشت، به دليل كمبود منابع آب و زمين هاي زراعي مناسب و افزايش كاربري هاي غيركشاورزي به دليل توسعه ي شهرسازي، برآورده شود. در يك نظام توليدي كشاورزي نيز غالباً تفاوت هاي فاحشي بين عملكردهاي حاصل از يك گياه در يك منطقه وجود دارد. اين موضوع محققين را بر آن داشت تا دلايل عدم دستيابي به عملكرد پتانسيل را ارزيابي و درصدد پرنمودن شكاف هاي موجود و بهبود عملكرد برآيند. با توجه به ضرورت افزايش توليد برنج در كشور، مطالعه ي حاضر نيز با هدف تعيين كميت عملكرد پتانسيل و خلاء عملكرد در منطقه ي مورد مطالعه و محدوديت هايي كه در ايجاد خلاء عملكرد نقش دارند و اجراي بهترين مديريت ها، انجام شده است مواد و روش ها: در اين مطالعه سه گروه اطلاعات مربوط به مديريت زراعي، خاك و گياه زراعي (شامل 160 متغير)، طي دو سال زراعي 1398 و 1399 از مجموع 164 مزرعه شامل ارقام محلي و پرمحصول برنج، در 36 روستا از توابع شهرستان قائمشهر واقع در استان مازندران به صورت ميداني و با پايش مستمر طي فصل رشد و از طريق مصاحبه ي چهره به چهره با كشاورزان اندازه گيري و ثبت گرديد. تجزيه ي آماري نيز به روش تحليل مقايسه كاركرد انجام شد. رابطه ي بين عملكرد و كليه ي متغيرها با كمك رگرسيون چندگانه بررسي شد. ضمنا دامنه تغييرات و شيوه ي انجام هر عمليات مديريتي و همچنين نسبتي از كشاورزان كه از شيوه هاي مختلف عمليات مديريتي استفاده كرده بودند، مشخص شدند.يافته ها: از 160 متغير مورد بررسي، مدل عملكرد (معادله ي نهايي توليد ) با نه متغير مستقل انتخاب شد كه 73 درصد از كل تغييرات عملكرد را توجيه كرد (P 0.001)مدل، متوسط و حداكثر عملكرد را به ترتيب معادل 5163 و 11598 كيلوگرم در هكتار تخمين زد كه با متوسط و حداكثر عملكردهاي مشاهده شده در مزرعه 5243 و 11052 كيلوگرم در هكتار ) قابل مقايسه اند. ميزان خلاء عملكرد نيز در معادله ي توليد، 6435 كيلوگرم در هكتار به دست آمد؛يعني بين عملكرد واقعي كشاورزان در مزرعه و عملكرد قابل حصول، مقدار 6435 كيلوگرم در هكتار شكاف وجود دارد. همچنين مشخص شد كه رقم كم محصول، تاريخ نشاءكاري، تعداد نشاء در هركپه، آرايش كاشت مربعي، مقدار كل كود اوره، مقدار كل كود سولفات آمونيوم،مقدار كل كود سولفات پتاسيم، بافت خاك رسي لوم و گياه قبلي در تناوب از نوع لگوم،به ترتيب 35، 8، 9، 3، 15، 12، 12، 2 و 4 درصد در ايجاد خلاء نقش دارند. نتيجه گيري: تحليل مقايسه كاركرد يكي از روش هاي آماري است كه با تجزيه ي داده هاي ميداني قادر است تأثير عوامل مختلف را در مقدار نهايي عملكرد محصول به خوبي ارائه دهد. بر اساس نتايج موجود مي توان بيان نمود كه، دقت مدل عملكرد (معادله ي نهايي توليد) مناسب بوده و با شناسايي علل اصلي محدوديت توليد، در تخمين ميزان خلاء عملكرد و تعيين سهم اثرگذار هر يك از متغيرهاي محدود كننده عملكرد و جهت دهي بهتر به پژوهش هاي مشابه كه با هدف افزايش توليد در واحد سطح انجام مي شود، كمك قابل ملاحظه اي ارائه مي دهد.