ارزيابي تحمل به تنش شوري در بين ژنوتيپ‌هاي پرمحصول خلر زراعي (Lathyrus sativus)

سابقه و هدفخلر (Lathyrus sativus L.)، يك گياه علوفه‌اي يكساله متعلق به خانواده Fabaceae است كه براي مصارف غذايي و دامي كشت مي‌شود. جنس لاتيروس مجموعه اي از 187 گونه و زيرگونه است كه براي اهداف دانه‌اي و علوفه‌اي كشت مي‌شوند. تقاضاي جهاني براي پروتئين لگوم‌ها براي تغذيه حيوانات در حال افزايش است. خلر جايگزين خوبي براي سيستم‌هاي كشت در اراضي و محيط‌هاي حاشيه‌اي خواهد بود. اين گياه، به تنش‌هاي غيرزيستي گوناگون به طور نسبي متحمل است كه آن را به يك گزينه قابل اعتماد براي توسعه كشت در مناطق نيمه خشك جهان تبديل مي‌كند كه پيش‌بيني خشكسالي در آن مناطق به دليل تغييرات آب و هوايي دور از انتظار نيست.مواد و روش‌هاآزمايش در آزمايشگاه و مزرعه پژوهشي گروه مهندسي توليد و ژنتيك گياهي دانشكده كشاورزي دانشگاه مراغه انجام شد. ژنوتيپ‌ها از موسسه ايكاردا به همراه رقم بومي تهيه شدند و به منظور ارزيابي ژنوتيپ‌هاي پرمحصول خلر از نظر تحمل به شوري، تعداد 25 ژنوتيپ به صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح كاملاً تصادفي با دو تكرار داخل گلدان مورد مطالعه قرار گرفتند. تيمارهاي شوري در چهار سطح صفر، 40، 80 و 120 ميلي مولار نمك NaCl اعمال شد. صفات مختلف گياهچه‌اي و زراعي مورد ارزيابي قرار گرفتند.يافته‌ها اختلاف بين ژنوتيپ‌‌هاي مورد مطالعه در اكثر صفات معني‌دار بود. با افزايش سطوح شوري، صفات‌ زراعي ارتفاع بوته، وزن تر شاخساره، تعداد شاخه، وزن خشك شاخساره، عرض برگ، تعداد برگ، محل شاخه اولي و همچنين در گياهچه صفات طول ريشه‌چه، طول ساقه‌چه، طول گياهچه، وزن خشك ريشه‌چه و وزن خشك ساقه‌چه كاهش يافتند. تجزيه خوشه‌اي ژنوتيپ‌ها بر اساس ميانگين استاندارد شده صفات زراعي با استفاده از روش وارد و توان دوم فاصله اقليدسي، ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه را به سه خوشه تقسيم‌بندي كرد. خوشه اول شامل ژنوتيپ‌هاي شماره 19 و 20 بود. خوشه دوم ژنوتيپ‌هاي شماره 24، 25، 8، 16، 10، 2 و 5 را در برداشت و در نهايت، خوشه سوم نيز در برگيرنده ژنوتيپ‌هاي شماره 3، 6، 1، 7، 23، 15، 4، 22، 18، 14، 13، 12، 11، 21، 9 و 17 بود. همچنين در تجزيه به مولفه‌هاي اصلي بر اساس صفات زراعي، سه مؤلفه‌ اصلي اول، 25/70 درصد از تنوع را توجيه كردند كه براساس نتايج بدست آمده، مؤلفه اول به عنوان مؤلفه عملكرد دانه و مؤلفه دوم به عنوان تعداد برگ نام‌گذاري گرديد. از اين مولفه‌ها -مي‌توان در برنامه‌هاي بهنژادي براي گزينش ژنوتيپ‌ها و اهداف اصلاحي در مقاومت به تنش شوري استفاده كرد.نتيجه گيري با افزايش سطوح شوري، عملكرد علوفه در مقايسه با شاهد كاهش معني‌داري يافت. ژنوتيپ هاي 21 و 18 به ترتيب بيشترين و كمترين سرعت جوانه زني و ژنوتيپ هاي 8 و 15 به ترتيب داراي بيشترين و كمترين درصد جوانه زني بودند. از نظر تحمل ژنوتيپ‌ها نسبت به شوري، ژنوتيپ هاي 8، 9، 10، 12، 13، 14، 23، 24 بهترين ژنوتيپ‌ها و حساس‌ترين ژنوتيپ‌ها به شوري با عملكرد پايين، ژنوتيپ هاي 19 و 20 بودند. ژنوتيپ هاي 5، 14، 10. ، 16، 21، 24 و 25 (شاهد) بيشترين عملكرد را داشتند.