بهبود عملكرد كمي و كيفي گياه كنجد (Sesamum indicum L.) با استفاده از مديريت كودهاي كاربردي در كشت مخلوط با لوبياسبز (Phaseolus vulgaris L.)

سابقه و هدف: كنجد (Sesamum indicum L.) به عنوان ملكه گياهان روغني يكي از خوراكي‌هاي مهم در كشاورزي سنتي نواحي گرم به شمار مي‌رود. لگوم‌ها مي‌توانند نيتروژن مولكولي هوا را تثبيت كرده و مصرف كودهاي شيميايي را در كشت مخلوط كاهش دهند. يكي از راهكارهاي موثر جهت دستيابي به افزايش تنوع، كاربرد مخلوطي از گياهان گونه‌هاي مختلف در زراعت است. براي توسعه كشاورزي پايدار، اجراي نظام‌هاي كشاورزي با نهاده كافي به صورت تلفيق با مصرف كودهاي شيميايي، زيستي و آلي به منظور توليد محصول و حفظ عملكرد در سطح قابل قبول، راهكاري موثر است. بنابراين، با توجه به ضرورت بكارگيري كودهاي آلي و زيستي همراه با كودهاي شيميايي در بوم نظام‌هاي كشاورزي جهت توليد محصول سالم و با كيفيت بالا و نيز با توجه به اهميت افزايش بازده توليد در كشت مخلوط، پژوهش زير انجام شد. مواد و روش‌ها: آزمايش به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در مزرعه‌اي وابسته به سازمان جهاد كشاورزي شهرستان خنداب، استان مركزي در دو سال زراعي 1398 و 1399 انجام شد. عامل اول منابع مختلف كودي در شش سطح (شاهد، كود مرغي، كود شيميايي، ميكوريزا، كود مرغي + ميكوريزا، كود شيميايي + ميكوريزا) و عامل دوم كشت مخلوط در شش سطح (كشت خالص كنجد، كشت خالص لوبياسبز، كشت مخلوط دو رديف كنجد + دو رديف لوبياسبز، كشت مخلوط دو رديف كنجد + سه رديف لوبياسبز، كشت مخلوط سه رديف كنجد + دو رديف لوبياسبز، كشت مخلوط سه رديف كنجد + سه رديف لوبياسبز) بودند. اجزاي عملكرد و عملكرد دانه كنجد، عملكرد غلاف لوبياسبز، عملكرد زيستي كنجد و لوبياسبز، شاخص‌هاي رشد، درصد و عملكرد روغن كنجد مورد ارزيابي قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس داده‌ها مؤيد تأثير معني‌دار اثرات اصلي كشت مخلوط و تيمار كودي بر تمامي صفات اندازه‌گيري شده در سطح احتمال يك درصد بود. برهم‌كنش ميان آن‌ها (بجز درصد كلونيزاسيون ريشه) نيز تفاوت آماري معني‌‌داري در سطح احتمال يك درصد نشان داد. كشت‌ مخلوط نسبت به كشت خالص كنجد در تمامي صفات اندازه‌گيري شده بيشترين مقدار را حاصل كرد. به گونه‌اي كه بيشترين درصد همزيستي ميكوريزا با ريشه كنجد و لوبياسبز به‌ترتيب 12/43 و 06/44% در كشت مخلوط دو رديف كنجد با سه رديف لوبياسبز مشاهده شد. در بين تيمارهاي كودي نيز بالاترين ميزان همزيستي ميكوريزا با كنجد و لوبياسبز به‌ترتيب 57/78 و 22/79% از تيمار كود مرغي + ميكوريزا حاصل شد. بيشترين ميزان عملكرد دانه و عملكرد زيستي كنجد (به‌ترتيب 257 و 928 گرم در مترمربع) از كشت مخلوط سه رديف كنجد با دو رديف لوبياسبز با كاربرد كود مرغي + ميكوريزا حاصل شد. بالاترين مقدار عملكرد غلاف سبز (1204 گرم در مترمربع) به كشت خالص لوبياسبز با كاربرد كود مرغي + ميكوريزا تعلق گرفت. با توجه به مقايسه ميانگين داده‌ها، كشت مخلوط دو رديف كنجد با دو رديف لوبياسبز با كاربرد كود مرغي + ميكوريزا بيشترين درصد روغن دانه كنجد (به‌ترتيب 94/49 و 54/52%) را توليد كرد. بيشترين عملكرد روغن دانه كنجد (1350 كيلوگرم در هكتار) نيز در كشت مخلوط سه رديف كنجد با دو رديف لوبياسبز با كاربرد كود مرغي + ميكوريزا مشاهده شد. با توجه به نتايج، بيشترين مقدار نسبت برابري زمين (62/1) به كشت مخلوط سه رديف كنجد با سه دريف لوبياسبز همراه با كاربرد كود شيميايي تعلق گرفت.نتيجه گيري: با توجه به برتري تيمار كود مرغي+ ميكوريزا همراه با كشت مخلوط براي گياه كنجد، به‌نظر مي‌رسد كاربرد اين تيمار در بستر كشت مخلوط گياهان براي حصول عملكرد مناسب در منطقه مورد آزمايش قابل توصيه است. همچنين، كاربرد تلفيقي كودهاي آلي، زيستي و شيميايي در بستر كشت مخلوط مي‌تواند جايگزين مناسبي براي كاهش مصرف نهاده‌هاي شيميايي باشد.