تصوير برساخته از ايران در آسياي مركزي، در نيمۀ دوم سدۀ نوزدهم

رابطۀ ايران و آسياي مركزي پيشينه‌اي طولاني دارد. روايت‌هاي گوناگوني از گستردگي و عمق اين روابط وجود دارد. با خارج‌شدن اين منطقه از زير نفوذ سياسي ايران در نيمۀ دوم سدۀ نوزدهم، جامعۀ دانشگاهي و عموم مردم ايران بر اين باورند كه اين مناطق، پاره‌هاي جداشده‌اي از خاك ايران هستند و مردم آسياي مركزي، زير سلطۀ روسيۀ تزاري و سپس اتحاد شوروي، از پيوندهاي تاريخي خود با ايران جدا شده‌ و به ناچار به اين جدايي رضايت داده‌اند. در اين نوشتار در پي پاسخ اين پرسش هستيم كه در نيمۀ دوم سدۀ نوزدهم كه سال‌هاي پاياني نفوذ سياسي ايران در منطقه بود، مردم منطقه چه تصويري از ايران داشتند و چه عواملي در شكل‌گيري اين تصوير نقش داشته است؟ اين نوشتار نتيجۀ پژوهشي كيفي با شيوۀ تحليل تاريخي است. گردآوري داده‌ها نيز به شيوۀ اسنادي انجام شده است. منبع اصلي اين نوشتار، سفرنامه‌هايي است كه نمايندگان سياسي و مسافران ايراني و غربي نوشته‌‌اند. مطالعۀ منابع و بررسي دقيق داده‌هاي موجود، ما را به اين نتيجه رساند كه در اين دورۀ تاريخي، تصويري منفي از ايران در منطقه وجود داشته است و مردم آسياي مركزي نه تنها ايران و ايراني‌ها را دوست خود نمي‌دانستند، بلكه آن‌ها را به چشم دشمن خود مي‌نگريستند. همين تصوير منفي در كنار عوامل ديگري كه در متن بررسي شده است، نقش مهمي در جدايي دائمي اين منطقه از جهان فرهنگي ايران داشته است.