رابطه مستقيم رحمت خداوند با عذاب ابدي از ديدگاه علامه طباطبايي در تفسير الميزان با نظر به شبهات ابن‌عربي و ابن‌قيم

مسئله عذاب ابدي در جهنم، ازجمله مسائلي است كه اختلاف‌نظرهاي فراواني ميان فلاسفه و متكلمان شيعه و سني در آن وجود دارد؛ اگرچه، ظاهر بعض آيات قرآن صراحت در عذاب ابدي دارد اما برخي همچون ابن عربي، خلود در عذاب را محال و غيرممكن مي‌دانند، برخي از انديشمندان مانند ملاصدرا قائل به امكان هستند ولي در وقوع ترديد مي‌كنند و عده‌اي نيز همچون علامه طباطبايي عذاب ابدي را هم در امكان و هم در وقوع پذيرفته‌اند. منشأ اصلي اختلاف‌نظرها كه موجب تفاوت‌هاي چشمگيري حتي در تبيين بعضي از اسماء و صفات خداوند مي‌شود؛ منافات عذاب ابدي با رحمت الهي است. بدين بيان كه رحمت واسعه خداوند همه موجودات عالم را در بر مي‌گيرد و مانع مي‌شود. عده‌اي براي هميشه در جهنم بمانند و عذاب شوند؛ حال چگونه مي‌توان گفت عذاب ابدي رابطه مستقيم با رحمت واسعه خداوند دارد لذا اين تحقيق به روش توصيفي و تحليلي و با مراجعه به اسناد نوشتاري گردآوري‌شده و به يافته‌هاي زير دست پيدا كرده است؛ عذاب ابدي در جهنم، به‌صراحت در قرآن بيان‌شده و قابل تأويل به معاني ديگر نيست، عذاب ابدي منافات با رحمت واسعه الهي ندارد بلكه لازمه و عين رحمت خداوند است و خداوند خصوص آن چيزهايى كه انسان مستعد براى شقاوت، محتاج به آن شده كه عبارت است از رسيدن شقاوتش به حد كمال و به حد صورت نوعيه، اعطاء و افاضه كند، حال اگر اثر دادن چنين صورت نوعيه‌اي عذاب دائم باشد، منافاتى با رحمت عمومى خدا ندارد، بلكه اين خود يكى از مصاديق رحمت خداوند، لازمه و مستتبع آن است.