تبيين الگوي نظري شهيد آويني در مطالعه دفاع مقدس، به مثابه الگوي مطالعه پديده ‏هاي اجتماعي ديني

مسئله اصلي اين پژوهش، بازخواني روش‏شناختي الگوهاي موفق مطالعات اجتماعي دين، در مسير دست‎يابي به مدل‎سازي نظري و الگوي روش‏شناختي بديل است. براي اين هدف، مجموعه متون روايت فتح، نوشته‎هاي شهيد آويني در رابطه با دفاع مقدس، به عنوان يك نمونه موفق در شناخت پديده‎هاي اجتماعي ديني، مورد مطالعه قرار گرفت. مجموعه آثار آويني در رابطه با دفاع مقدس شاخصه‎هاي متعددي دارد كه مي‎توان آن را به عنوان يك مطالعه اجتماعي دين محسوب كرد؛ از جمله: تجربي بودن، اجتماعي بودن، روشمند بودن، نظري و تحليلي بودن و ... . براي استخراج الگوي نظري روش‏ شهيد آويني، از روش كيفي داده‌بنياد استفاده گرديد. نتايج حاصل از تحقيق حاكي از آن است كه الگوي نهايي حول مقوله محوري «حضور»، شكل گرفت. حضور به عنوان عنصر محوري روش‌شناسي آويني داراي سه بعد حضور تجربي و ميداني، حضور اجتماعي و تاريخي و حضور معنوي است. عنصر «عشق و باور» پيش‌زمينه و مقدمه حضور است و عنصر «سنخيت» نتيجه آن. سنخيت و محرميتي كه حاصل نفي حجاب خوديت و غيريت است، منتج به تماشا، رازيابي، تجلي واقعيت در آيينه جان محقق و تحقق يافتن به «حقيقتِ» ساري و جاري در پديده مورد مطالعه مي‌شود. پس از آن عنصر و مقوله «روايت» قرار مي‌گيرد كه روشي براي بيان فطري، فرازماني و فرامكاني و مستند نتايج تحقيق به غايبان و هم‌افق‌سازي آنها با حقيقت است. اين الگوي روش‌شناختي شهيد آويني را مي‌توان «حقيقت‏گرايي اشراقي» و تحقيقات حاصل از اين روش را «دانش اجتماعي اشراقي» ناميد.