مرزهاي ايران صفوي و امپراتوري عثماني بر اساس نقشه‌‏هاي تاريخي با تأكيد بر آناتولي (آسياي صغير)

بازسازي و مطالعۀ تحول و تطور مرزهاي ايران عصر صفوي با امپراتوري عثماني اهميت بسياري در مشخص كردن سابقۀ چهارصدسالۀ گسترۀ سياسي ايران دارد. قدرت مهيب عثماني و ستيزه‌‏جويي‌‏هاي ميان دو دولت، آناتولي (آسياي صغير)، آذربايجان و قفقاز را صحنۀ بيشترين درگيري‌‏ها ساخته بود. از همين بابت موضوع اصلي اين مقاله تحولات مرزهاي غربي ايران با تأكيد بر آناتولي (آسياي صغير) است. از آنجا كه برآمدن صفويان با توسعۀ نقشه‌‏نگاري نوين در اروپا هم‌زمان بود، اكنون نقشه‌‏هاي تاريخي متعددي از ايران و عثماني در دست است كه مي‌‏توان آنها را مرجعي دست اول براي بررسي جغرافياي تاريخي ايران و سرزمين‌‏هاي پيرامون در آن هنگام دانست. اين پژوهش به روش كتابخانه‌‏اي و با رويكردي توصيفي- تطبيقي- تحليلي به معرفي و مطالعۀ نقشه‌‏هاي تاريخي مي‌‏پردازد و به اين پرسش‌‏ها پاسخ مي‎دهد: تحولات مرزي ايران و عثماني در عصر صفوي چه نمودي در نقشه‌‏هاي تاريخي آن عصر دارد؟ آيا تحولات مرزهاي نيمۀ غربي ايران ـ به‎ويژه با آناتولي ـ را مي‎توان در نقشه‌‏هاي تاريخي بازسازي كرد؟ براساس يافته‌‏ها، نقشه‌‏ها با توجه به ماهيت تصويري‌‏شان به نحوي شفاف، گوياي آن‎اند كه نه تنها سرزمين‌‏هاي همجوار امروز ايران با تركيه و عراق و در خليج‌‏فارس، غالباً و عموماً تعلق به دولت صفوي  داشته‌‏اند، بلكه گسترۀ وسيع قفقاز و نواحي شرقي درياچه وان نيز به استناد نقشه‌‏ها بيشتر در قلمروي ايران بوده‌‏اند تا عثماني. هرچند اين نواحي بارها صحنه كشاكش‌‏ و دست‌‏به‌‏دست شدن بين دو دولت عثماني و صفويه بوده‌‏اند.