پژوهشي دربارۀ سه فرهنگ منظوم عربي به فارسي از اواخر سدۀ هشتم و اوايل سدۀ نهم پديدآمده در آناطولي (بررسي ميكروفيلم 202 دانشگاه تهران برگرفته از نسخۀ 644 لالااسماعيل)

نوشتن فرهنگ‌‏هاي منظوم عربي به فارسي پيشينه‌‏اي كهن دارد. اين فرهنگ‌‏ها بيشتر به منظور آموزش نوآموزان نوشته مي‌‏شده است و تأليف تعداد زيادي از اين فرهنگ‌‏ها در آناتولي نشان‌‏گر نياز فراوان مردم آن ناحيه به آشنايي با لغات فارسي و گستردگي استفاده از زبان فارسي در آن سرزمين است. بررسي و تحليل محتواي فرهنگ‌‏هاي عربي به فارسي، از  جهت پيدا كردن معاني خاص برخي از لغات فارسي نيز دريافتن تلفّظ برخي از لغات فارسي در يك قلمرو جغرافيايي خاص، ضروري است . در مقالۀ حاضر سه فرهنگ منظوم عربي-فارسي منتشرنشدۀ پديدآمده در آسياي صغير  (مرقاة‌‏الادب تأليف احمدي كرمياني، تحفۀ علائي اثر محمّد بن البوّاب و تحفة‌‏الفقير اثر تتماجي )، از آثار اواخر سدۀ هشتم و اوايل سدۀ نهم هجري قمري، بررسي شده است. دست‌نويسي از اين سه فرهنگ در كتابخانۀ لالااسماعيل به شمارۀ 644 موجود است كه منبعِ  اصلي نويسندۀ مقالۀ حاضر در بررسي اين سه فرهنگ بوده است. روش اين پژوهش كتابخانه‌‏اي، با استفاده از تحليل محتوا همچنين مقايسۀ تطبيقي است. در اين مقاله، با بررسي منابع مختلف، نكاتي تازه دربارۀ مؤلفان اين فرهنگ‌‏ها و ممدوحين آنها بيان شده است؛ همچنين به تحليل ساختار اين سه فرهنگ، شيوۀ فرهنگ‌ ‏نويسي مؤلفان آنها، ميزان بهره‌‏گيري اين فرهنگ‌‏ها از فرهنگ‌‏هاي پيش از خود و ضعف‌‏ها و قوّت‌‏هاي اين سه فرهنگ پرداخته شده است.