مطالعۀ تطبيقي طرح و نقش در هنر كاشي‌كاري دوران سلجوقي و صفوي

هنر كاشي‌كاري در تاريخ ايران مسير پرفرازونشيبي را طي كرده است. از نخستين آثار شناخته‌شده همچون آجرهاي لعاب‌دار دورۀ هخامنشيان تا موزاييك‌هاي كفِ كاخ بيشاپور در استان فارس، همه به هم مرتبط و پيش‌زمينه‌اي بوده‌اند تا به طرح و نقش و فن امروزي دست يابيم. طرح و نقش كاشي‌كاري در برخي از دوران‌ها در تاريخ ايران بسيار متفاوت و شاخص است. با شروع اسلام سبك خاصي از كاشي‌كاري در مقابر، مساجد و مدارس دوران سلجوقي شكل گرفت. كاشي‌كاري‌هاي اين دوره ساده و تك‌رنگ (مونوكروماتيك) بوده و داراي طرح‌هاي هندسي يا مزين به خطوط حاوي آيات قرآني است. در دوره‌هاي بعد مانند دورۀ صفوي، با دورشدن از ظهور اسلام و كم‌رنگ شدن قوانين آن در طراحي و همچنين با تأثيرات هنر و معماري غرب در كاشي‌كاران ايراني، تغييراتي در طرح و نقش‌هاي كاشي‌كاري به وجود آمد. همچنين با به‌كاربردن فن‌هاي جديد هفت‌رنگ (پلي‌كروماتيك) سرعت توليد كاشي‌كاري نيز افزايش يافت و طرح كاشي‌ها نيز به تبع آن متنوع‌تر و درنتيجه متفاوت‌تر شد. مقالۀ پيش رو تحقيقي كيفي ـ تطبيقي است كه به بررسي طرح و نقش در كاشي‌كاري‌هاي دوران اسلامي سلجوقي و صفوي پرداخته است. در اين پژوهش، سبك كاشي‌كاري‌ها در دو دورۀ متمايز تاريخي مزبور بررسي و تفاوت‌ها و شباهت‌هاي آن بيان شده است. يكي از مهم‌ترين نتايج اين پژوهش آن است كه كاشي‌كاري در دورۀ سلجوقي مونوكروماتيك و در دورۀ صفوي پلي‌كروماتيك بوده است.