بازانديشي نظريه نحو فضا در تحليل ساختار فضايي خانه‌هاي درونگرا در دوران قاجار

ساختار فضايي خانه‌هاي ايراني، به‌رغم تفاوت‌هاي مكاني، داراي ويژگي‌هاي كالبدي يكساني هستند. در طول تاريخ، عوامل مختلفي بر شكل‌دهي عناصر كالبدي خانه‌ها تأثير داشتند كه اقليم، فرهنگ، اقتصاد از مهم‌ترين آن هستند. اين پژوهش به دنبال تحليل ساختار فضايي خانه‌هاي درون‌گرا دوران قاجار با رويكرد نحو فضا بوده تا ميزان تأثيرپذيري معيارهاي محرميت، هندسه، سلسله مراتب، جهت‌گيري و تركيب‌بندي را شناسايي كند. روش تحقيق در اين پژوهش، توصيفي- تحليلي بوده و جمع‌آوري مطالب به روش كتابخانه‌اي و مشاهده ميداني انجام شده‌است. در فرآيند تحليل، چهار خانه قاجاري با كالبد حياط مركزي در شهرهاي شاخص اقليم‌هاي چهارگانه ايران انتخاب شدند تا از طريق آناليز نمودارهاي حاصل از گراف دسترسي داده‌ها و تحليل قياسي، نقش اقليم، فرهنگ و اقتصاد در شاخصه‌هاي كالبد معماري مشخص شود. نتايج پژوهش حاكي از آن بود كه در كالبد حياط مركزي به دليل رعايت محرميت، قسمت خصوصي نسبت به ورودي بيشترين فاصله را دارد. هندسه پلان محورگرا بوده و وجود سلسله مراتب فضايي در بخش ورودي به سيركلاسيون طبيعي داخل خانه ياري رسانده‌است. جهت‌گيري در اقليم‌هاي مرطوب سمت باد محلي بوده كه به تهويه كمك كرده و در اقليم‌هاي گرم‌وخشك و سردوكوهستاني به سمت جنوب بوده تا قسمت‌هاي اصلي خانه در زمستان‌ با نور خورشيد گرم شوند. تركيب‌بندي نيز در نمونه‌هاي  بررسي شده در كمال خود بوده و در عناصر جزئي آن از مصالح بومي استفاده مي‌شده‌است.