مطالعه‌اي بر رسالۀ موسيقي تحفةالسرور اثر درويش‌علي چنگي

رسالۀ موسيقي تحفة‌السرور اثر درويش‌علي چنگي متعلق به قرن ۱۰ يا ۱۱ﻫ.ق/ ۱۶ يا ۱۷م است كه مي‌توان آن را فارغ از مطالب نظري موسيقايي، از معدود تذكره‌هاي فارسي دربارۀ هنرمندان موسيقي ايران و مناطق فارسي‌زبان دانست و از منظر ادبي‌هنري، تاريخ‌ادبيات و موسيقي‌پژوهي تاريخي‌اساطيري درخور ‌توجه است. اين رساله اطلاعات ارزشمندي در زمينۀ مباحث نظري موسيقي، سازشناسي، شرح احوال و ذكر آثار موسيقي‌دانان قبل و بعد از قرن دهم هجري‌قمري دربر دارد. عمر درويش‌علي چنگي حدود هفتاد سال بوده و از مخدومان وي در مناطق بخارا و خيوه مي‌توان عبدالله‌خان، بهادرخان، سلطان اسفنديار و باقي محمدخان نام برد. مسئلۀ مهم اين‌كه گرچه تحفة‌السرور در ماوراءالنهر نوشته شده است، مطالبي در ارتباط با حيات موسيقايي عصر صفوي در آن وجود دارد. محتواي تحفة‌السرور در دو بخش تنظيم شده است: يك بخش نظري كه به مسائل معمول در موسيقي نظريِ عربي‌اسلامي مي‌پردازد و يك بخش زندگي‌نامه‌اي. تحفة‌السرور مشتمل بر دوازده مقام است. از نتايج آن‌ است كه شرح سازها دقتِ يكساني ندارند و به افسانه‌پردازي آكنده شده است؛ اما مطالب دربارۀ موسيقي‌دانان و اديبان يكسره بي‌پايه نيستند. پژوهندگان در مقالۀ حاضر، به روش توصيفي‌تحليلي و با دسترسي به منابع تكميلي كتابخانه‌اي به بررسي جزئيات حيات مؤلف در منابع، توصيف مشخصات اثر از روي نسخه‌هاي به‌جامانده و واكاوي نقد و نوشته‌هاي ديگر پژوهشگران دربارۀ درويش‌علي چنگي و اثرش پرداخته‌اند. همچنين محتواي اثر در مطاوي ابواب دوازده‌گانۀ آن، اشاره به هنرمندان آن عصر، و شرح افسانه‌هاي ابداع سازها بررسي شده است.