مستزاد از صنعت تا قالب

تصور عموم چنين است كه مستزاد از نخست به‌عنوان قالب شعري وارد حوزۀ ادبيات شده است، قالبي كه تا دورۀ مشروطه چندان توجهي به آن نمي‌شد. امروزه اين امر باعث برخي دشواري‌ها در تعريف و طبقه‌بندي انواع آن مي‌شود. بررسي‌هاي ما نشان مي‌دهد تا قرن نهم در هيچ‌يك از متون ادبي نامي از مستزاد به ميان نيامده است؛ اما جالب است كه پس‌از اين تاريخ اصطلاح مستزاد تنها در كتاب‌هاي مربوط به بديع و در كنار ديگر صنايع ادبي معرفي مي‌شود و برخي از نويسندگان به تقسيم‌بندي آن دست مي‌زنند. تا جايي كه دريافته‌ايم نخستين‌بار در كتاب درّۀ نجفي (1362) مستزاد به‌عنوان يك قالب شعري در كنار قالب‌هايي چون قصيده، غزل و ... قرار گرفته است. دقيقاً پس‌از اين كتاب اصطلاح مستزاد از مباحث بديعي وارد قلمرو قالب‌هاي شعري مي‌شود. اغلب نويسندگاني كه پس‌از نجف‌قلي ميرزا دست به نگارش كتاب‌هاي بلاغي زده‌اند راه درۀ نجفي را پيش گرفته‌اند كه تا دورۀ حاضر نيز ادامه يافته است. با اين توضيح كه در جايي از اين آثار اشاره‌اي به سابقه و خاستگاه مستزاد ديده نمي‌شود. ما در پژوهش حاضر، در حد وسع، با بررسي منابع كهن و معاصر، بر آنيم تا صحت اين ادعا را اثبات كنيم كه مستزاد از يك صنعت ادبي به يك قالب شعري دگرگون شده است. همچنين تلاش مي‌كنيم سير اين تحول را نشان بدهيم