تحليل مقايسه‌اي كاركرد بلاغي و زيبا‌شناختي غديريه‌هاي فارسي در قبل و بعد از مشروطه

تطبيق آثار راهي براي شناخت بهتر و برجسته سازي لايه هاي آشكار و كشف لايه هاي پنهان آثار ادبي‌ است و از اين رهگذر نوع نگاه، ميزان قدرت زباني و برتري آثار در قياس با هم نمايان ‌مي شود. يكي از اين روش ها بررسي از منظر زيبايي شناسيك است. زيبايي شناسي، ديدگاهي فلسفي ‌است كه دربارۀ جنبه هاي گوناگون زيبايي سخن‌ مي گويد و مي تواند موجب شناخت بهتري از درك زيبايي ها و التذاذ بيشتر خواننده از اثر ادبي شود. باتوجه به اهميت عصر مشروطه و تأثير آن بر ادبيات به‌ويژه شعر، شناخت نگاه شاعران آئيني در قبل و بعداز جنبش مشروطيت ضروري‌ است. اين جستار با روش تحليلي‌تطبيقي به بررسي برجسته ترين غديريه هاي شعر فارسي از دورۀ قاجار تا اوايل مشروطيت و پس‌از آن (تا دهۀ هشتاد)، با هدف واكاوي پر‌كاربردترين عناصر سازندۀ زيبايي شناسي‌ مي پردازد، تا تفاوت نگاه و بيان شاعران را در اين بُرهه نمايان‌ كند. نتايج پژوهش نشان‌ مي‌دهد ميزان كاربرد و گوناگوني انواع تكرار و همچنين ابزارهاي بلاغي در آثار قبل‌از مشروطه در قياس با بعد‌از مشروطيت به‌مراتب بيشتر و نحوۀ استفاده از آن نيز متمايز ‌است. از نظرگاه زباني، تكرار موسيقيايي در دو سطح آزاد و منظّم، بيشترين كاربرد را داشته، به‌گونه‌اي‌كه در پيش‌از مشروطه در سطح آزاد، جناس اختلافي و تكرار صامت و در سطح منظم، ذوقافيتين پر‌كاربردتر بوده و بعداز مشروطه، تكرار صامت و جناس اختلافي در سطح اول (آزاد) و جناس مزدوج در سطح دوم (منظّم)، بيشترين بسامد را داشته ‌است. همچنين در شعر پيش‌از مشروطه، تشبيه و در آثار شاعران پس‌از آن تلميح نسبت به ساير صناعات ادبي، پُر‌كاربردترين آرايه شناخته شده ‌است.