بحران تأسيس دولت در عراق از منظر فقهاي نجف (از ميرزا محمد تقي شيرازي تا سيد محمد صدر)

پژوهش حاضر در پاسخ به اين پرسش نگاشته شده است كه عالمان نجف چه ايده‌اي درباره بحران دولت فرقه‌گراي عرب سني در عراق داشتند؟ فرضيه مقاله اين است كه به نظر مي‌رسد بسياري از عالمان حوزه نجف و كربلا تحت تأثير سنتي كه شيخ مرتضي انصاري بناء كرده بود، در انديشه حكومت شيعي نبودند. آنان با اقتداء نسبت به آنچه او گفته بود ادله لفظي ولايت فقيه را ناتمام و بيشتر در انديشه نظارت فقيه بر تصرفات ديگران بودند. با اين وجود، از دوره مرجعيت ميرزا محمد تقي شيرازي انديشه تأسيس حكومت بارور شد و او كوشيد در شهرهايي كه در ثوره العشرين از دست اشغال گران آزاد مي‌شدند، دولتي محلي تأسيس كند كه در برخي از نامه‌هايش از آن به حكومت اسلامي تعبير مي‌كرد. گرچه اين انقلاب شكست خورد اما ايده او ماندگار شد و در دهه‌هاي بعد، برخي ديگر از عالمان عراق در پي تأسيس حكومت برآمدند كه مهم‌ترين آنان سيد محمد باقر صدر بود. صدر كه انديشه جدي تري نسبت به شيرازي داشت نظرات مهمي در باره حكومت اسلامي بيان كرد و بر سرنوشت مخالفين عراقي تأثير بسزايي نهاد. با شهادت صدر در سال 1980م عملاً انديشه تأسيس حكومت در نجف به كما رفت و تنها يك دهه بعد بود كه شاگردش، سيد محمد صدر به طرح ولايت عامه فقيهان پرداخت. گرچه او علنا در پي اقامه چنين دولتي نبود اما صدام و بويژه نيروهاي ائتلاف غربي، او را تهديد دانسته و در نهايت در سال 1999م به شهادت رساندند.