فقه و بحران رقابت سياسي در جهان اسلام

از ميان بحران‌هاي سياسي كه در جهان اسلام وجود دارد، فقدان دموكراسي و ميل به اقتدارگرايي در صدر آن‌ها قرار دارد. گذشته از علل و عوامل جامعه شناختي كه در باره آن ذكر مي‌كنند، اما به نظر مي‌رسد عدم تحليل جوهره آن در سايه انديشه ديني مزيد بر علت شده است. دموكراسي متعلق به غرب و استقبال از آن در جهان اسلام نيازمند بازسازي آن بر مدار نص است. اين‌كه ساختار بايد از اقتدارگرايي به در آيد و نقش مردم در زندگي سياسي افزايش يابد، مهم است اما آنچه مورد غفلت قرار مي‌گرفت پرداختن به جوهره دموكراسي يعني رقابت سياسي است كه بدون آن اساساً دموكراسي بي‌معنا مي‌شود. آنچه به دموكراسي هويت مي‌بخشد و آن را از ساختار اقتدارگرايي جدا مي‌سازد، رقابت سياسي است و نه مشاركت سياسي؛ ممكن است در نظامي اقتدارگرا مشاركت افزايش يابد و حاكميت با رأيي بالا بر سر قدرت بماند؛ اما همچنان بر وجه اقتدارگرايي خود باقي بماند. از دهه 1920م كه از آن به بهار استقبال از دموكراسي در جهان اسلام ياد مي‌كنند تاملات زيادي در باره ابعاد مختلف دموكراسي از منظر اسلامي شده است، اما در باره جوهره آن كه همان رقابت سياسي است كمتر توجه شده است. اين‌كه موضع انديشه ديني در قبال اين مفهوم چيست؟ و كداميك از ابواب فقهي قادر به ضابط مند كردن آن در درون يك نظام سياسي است؟ (مسأله و سؤال). از نظرگاه اين مقاله باب سبق و رمايه مي‌تواند مسير چنين رقابتي را روشن سازد و قواعد اسلامي آنرا بيان كند (فرضيه). روش شناسي اين مقاله، همان روش متداول موضوعات جديد فقهي است كه بر اجتهاد حوزوي ابتناء دارد (روش شناسي). اين بررسي نشان مي‌دهد كه فقه رقابت سياسي را پذيرفته و براي آن قواعدي قائل است كه عمل به آن‌ها مي‌تواند چنين رقابتي را موجه سازد