منطق سيد قطب در وحدت‌پژوهي سوره‌هاي قرآن

از جمله مهم‌ترين مسائل دانش فلسفه دين در معناي عام آن، فعاليت عقلاني در جهت معقوليت و توجيه مؤلفه‎ها و آموزه‎هاي اصلي دين و سازواري آنها با يكديگر است. قرآن كريم به عنوان مهم‌ترين منبع ديني ما مسلمانان، تلاشي ستودني در ايجاد بينشي عقلاني در مسلمانان داشت. از نظر دين اسلام پيوندي ناگسستني ميان عقل و دين وجود دارد. اين عقل‌مندي در مضمون و محتوا و در روش ارائه مباحث در قرآن وجود دارد. روش قرآن در عرضه مباحث بسيار منطقي و قابل توجه است. از ديرباز دانشمندان تحت عنوان تناسب آيات درباره نظم و منطق بيان مطالب در سور بحث مي‎كردند. متأخرين آنها بحث از انسجام سوره‎ها را با عنوان غرض‎شناسي بيان داشته‎اند. از جمله سيد قطب بر موضوع سرآمد و اصلي به عنوان عامل وحدت و انسجام سوره‎ها تأكيد كرده، پيش از ورود به تفسير سوره‎ها، ساختار كلي را تبيين و موضوع محوري سوره را بيان مي‎دارد. با اين حال ايشان مشخص نمي‎كند از چه روش و قرائني براي شناسايي غرض سوره استفاده مي‌كند؛ به همين دليل امكان تحليل و ارزيابي نظرات وي در عامل انسجام سوره‌ها وجود ندارد. از آنجا كه نظرات سيد قطب مرجع بسياري از پژوهشگران بعدي بوده، بسيار ضروري است قرائن مورد استفاده وي شناسايي و سپس تحليل و ارزيابي شود. به اين منظور در پژوهش حاضر با متن‌كاوي نوشته‎هاي سيد قطب در مقدمه ورود به تفسير هر يك از صدوچهارده سوره قرآن در تفسير في ظلال القرآن، به شناسايي، توصيف و ارزيابي قرائن مورد استفاده سيد در كشف عامل انسجام‏بخش سوره‌ها پرداخته شده است. نتايج پژوهش نشان مي‎دهد سيد قطب از قواعد متعددي بهره مي‌گيرد كه در سه دسته كلي قرائن ساختاري، درون‌قرآني و برون‌قرآني جاي مي‌گيرند و بيشتر آنها مورد تأييد و برخي محل مناقشه است. همچنين مشخص شد اگر سيد به جاي موضوع رئيسي، بر غرض محوري سوره تمركز مي‌كرد و تمامي قرائن مورد تأييد را در همه سوره‎ها به موقع اجرا قرار مي‎داد و قرائن مورد مناقشه را كنار مي‎گذاشت، نظرات وي در بيان عامل انسجام‌بخش سوره، از اتقان بالاتري برخوردار شده و كمتر مورد چالش قرار مي‌گرفت.