واكاوي بازتاب شرايط زمينه‌اي در تدوين تفاسير روايي شيعي؛ مطالعه موردي مسئله نماز جمعه

در نگاه سطحي و ابتدايي به‌نظر مي‌آيد كه مفسران در تفاسير روايي بدون هيچ تلاش اجتهادي، صرفاً به گردآوري روايات مرتبط با الفاظ و عبارات آيات پرداخته‌اند. برخلاف اين تصور، شواهد نشان مي‌دهد كه مؤلفان تفاسير روايي به مانند ساير مفسران با تأثيرپذيري از شرايط زمينه‌اي در راستاي كشف مراد و مقصود آيات اجتهاد نموده‌اند و دست به گزينش و چينش روايات زده‌اند. در اين مقاله با روش توصيفي- تحليلي از طريق تطبيق تفاسير روايي شيعي معروف و با كاربست مفهوم زمينه در نظريه‌هاي هرمنوتيك مؤلف‌محور، وجه تمايز اين تفاسير در مسئله نماز جمعه بررسي ‌مي‌شود. آنچه بطور خاص‌تري اين تفاسير را در مسئله نماز جمعه متمايز مي‌كند پرداختن به شرايط وجوب نماز جمعه در تفاسير متأخر صافي و نورالثقلين است؛ امري كه در تفاسير متقدم و تفسير برهان بحراني ديده نمي‌شود. چرايي اين تفاوت رويكرد با عنايت به هم‌زماني دوران تأليف تفاسير روايي متأخر با روي‌كارآمدن حكومت شيعي صفوي قابل ارزيابي است. تعلق خاطر بحراني به بيان جنبه‌هاي بطني و تأويلي آيات و علاقه بيشتر حويزي نسبت به بحراني و فيض در طرح مباحث فقهي متناسب با آيات از ديگر زمينه‌هاي اثرگذار در اين تمايز است. هم‌چنين، روحيات صوفيانه شخصيت فيض موجب شده تا وي صرفاً از منظر مسئله‌اي فقهي به اين مسئله ننگرد كه عبارات او در رساله‌ي زادالسالك و الفت نامه شاهدي بر اين امر است