بازخواني معنا و مصداق «طاغوت» در قرآن كريم با رويكرد تاريخي- ريشه‌شناختي

مفسران و لغت شناسان مسلمان نه از جنبه لفظي، نه از جنبه معنايي و نه از جنبه مصداقي به نظر منسجمي در مورد طاغوت دست نيافته اند و همين نيز باعث شده تا تشتت آراء زيادي درباره اين مفهوم در آثار تفسيري وجود داشته باشد. اين مقاله با استفاده از روش ريشه شناسي در صدد آن است تا با روشن سازي ساختار لفظي اين واژه و منشأ وضع آن، معناي تاريخي اين مفهوم را روشن نمايد. حسب بررسي صورت گرفته در اين مقاله مشخص شد كه طاغوت، از ريشه‌ مشترك سامي «طعي/طغي» به‌معناي خطا كردن و گمراه شدن ساخته شده است. بر اساس كاربرد اين واژه در متون آرامي يهودي و متون حبشي مسيحي كه اصل منشأ ورود اين مفهوم به زبان عربي هستند، دو مصداق براي طاغوت قابل پيجويي است. نخستين مصداق بت‌ها هستند كه برگرفته از زبان آرامي است و مصداق دوم كاهنان (شمن‌ها) هستند كه برگرفته از زبان حبشي است. در قرآن كريم نيز همين دو طيف معنايي بازتاب يافته و هم از طاغوت‌هاي بت و خداواره سخن به‌ميان آمده و هم به طاغوت‌هاي انساني (كه همان شمن‌ها باشند) اشاره شده است؛ علاوه بر اين دو، طاغوت به معناي عام خود در زبان هاي سامي نيز در قرآن استعمال شده است.