عامليّت انسان با تأكيد بر نقش نيّت در تشخّص عمل در چشم‌انداز حكمت متعاليه

مسئلهٔ ي عامليّت انسان به اين معنا كه انسان، واجد عمل است؛ عملي كه از آن اوست و مي‌توان آن را به وي انتساب داد، در علوم انساني چنان پراهميت است كه مي‌توان ملاك تقسيم‌بندي جريان‌هاي بزرگ علوم انساني را در نقشي جستجو كرد كه به عامل مي‌دهند. به بيان ديگر، شناسايي دانش‌هاي انساني، قبل از هر چيز، مستلزم شناسايي انسان كنشگر است و انسان از آن حيث كه عامل، كنشگر و پديده‌ساز است، موضوع اين علوم قرار مي‌گيرد؛ اما توصيف انسان به «عامل» و قائل شدن به «عامليّت» او، در گرو تبيين ما از چيستي و تشخّص «عمل» است. پژوهش حاضر با رويكرد حِكمي و بر اساس آنچه از مباني حكمت متعاليه برمي‌آيد، ابتدا به تبيين حقيقت نيّت با توجّه به دو سرفصل و كليدواژهٔ فلسفي متناظر با آن يعني «علّت غائي» و «اختيار» مي‌پردازد و بر همين اساس نقش آن در تشخّص عمل را پي مي‌گيرد و در نهايت، نشان مي‌دهد نيّت به عنوان اوّلين فعل همواره‌اختياري در سلسله مبادي افعال اختياري انسان از طرفي، و نيز علّت غائي عمل او از طرف ديگر، با معيّن كردن كيفيّت ارتباط و اتّحاد مختارانهٔ عامل با لايه‌هاي نفس اطلاقي خويش، تمام هويّت و تشخّص عمل را شكل مي‌دهد و بنابراين عامليّت انسان از لحاظ كمّ و كيف، با نيّت او از انجام عمل گره خورده است.