نگرش روستاييان استان قزوين دربارۀ سگ‌هاي ولگرد (Canis familiaris) و روش‌هاي مديريت شرايط كنوني

سابقه و هدف: چگونگي مديريت جمعيت سگ‌هاي پرسه‌زن يا ولگرد (Canis familiaris) در محيط زندگي انسان و مناطق حفاظت شده گروه‌هاي مختلفي از جامعه را رودرروي يكديگر قرار داده‌است. اين تقابل نقش‌آفرينان در استان قزوين نيز وجود دارد و مردم و تصميم‌سازان در تعامل با يكديگر براي مديريت سگ‌هاي ولگرد دچار چنددستگي‌اند. رابطه مردم با سگ‌هاي ولگرد تعيين‌كننده اثري است كه اين حيوانات اهلي بر ساكنان و گونه‌هاي بومي حيات وحش مي‌گذارند. از اين‌رو، ارزيابي آگاهي و نگرش و نيز تعارض‌ جامعه همزيست با سگ‌هاي ولگرد و ثبت درس‌هاي آموخته در بازنگري روش‌هاي مديريتي راهگشاست.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش به كمك يك پرسشنامه اكتشافي از منتخبي از دهياران و بخشياران و اعضاي شوراهاي اسلامي روستاي استان قزوين كه در يك كارگاه آموزشي - مشاركتي گرد آمده بودند خواسته شد تا در جايگاه يك گروه متمركز (كانوني)، آگاهي و تجربه و راهكارهاي آزموده يا پيشنهادي خود را درباره مديريت سگ‌هاي ولگرد در محيط روستايي به اشتراك بگذارند. تركيبي‌ از روش‌هاي كيفي با رويكرد استقرايي و مدل رگرسيون لجستيك براي تحليل پاسخ‌هاي دريافتي در اين نمونه‌برداري غيرتصادفي استفاده شد.نتايج و بحث: از پاسخ‌هاي 115 نفر از گروه كانوني در تحليل استفاده شد كه 98 روستا در هر 6 شهرستان استان قزوين را نمايندگي مي‌كردند. نمايندگان 79.6 درصد اين روستاها (86 نفر از 78 روستا؛ 74 درصد پاسخ‌دهندگان) سگ‌هاي ولگرد را يكي از مشكلات روستاي خود برشمردند. نارضايتي از حضور سگ‌هاي ولگرد از روستاهاي درون يا حاشيه چهار منطقه تحت حفاظت سازمان حفاظت محيط زيست در استان قزوين گزارش شد. نگراني از آلودگي و انتقال بيماري (34.3 درصد) و ترس از آسيب جاني (11.1 درصد) مهم‌ترين دليل ابراز ناخرسندي‌ پاسخ‌دهندگان از حضور سگ‌هاي ولگرد در محيط روستايي بود. تنها يك نفر (كمتر از يك درصد) از پاسخ‌دهندگان به اثر منفي سگ‌ ولگرد بر حيات وحش اشاره داشت. با افزايش اندازه جمعيت روستا (ميانه شيب 1.3، فاصله باور بيزي در سطح اطمينان 95 درصد: 0.2 تا 2.7)، وسعت سكونتگاه انسان در محدوده روستا (1.1، 0.1 تا 2.7) و فاصله روستا از مناطق حفاظت‌شده يا شكارممنوع (0.8، 0.2 تا 1.8)، احتمال ابراز نارضايتي نمايندگان روستايي از سگ‌هاي‌ ولگرد افزايش ‌يافت. بيش از نيمي از پاسخ‌دهندگان چاره‌انديشي با شرايط كنوني را بي‌فايده ‌دانستند (30.4 درصد) يا ابراز داشتند كه مشكل ويژه‌اي وجود ندارد كه به چاره‌انديشي فوري نياز باشد (25.2 درصد). تنها 26.1 درصد پاسخ‌دهندگان از معدوم‌كردن سگ‌هاي ولگرد به‌عنوان روش مطلوب مديريتي ياد كردند. در بين روش‌هاي غيرمرگبار كه پاسخ‌دهندگان به آن‌ها اشاره كردند، كاهش دسترسي سگ‌هاي ولگرد به پسماند و جلوگيري از غذادهي (13.9 درصد) و زنده‌گيري سگ‌هاي ولگرد و رهاسازي آنان در مكان جديد به دور از روستاها (10.4 درصد) پرطرفدارترين بودند. نتيجه‌گيري: رويكردي كه شامل مديريت پسماند، سامان‌دهي غذادهي به سگ‌هاي ولگرد و حذف مداوم بخشي از جمعيت محلي سگ‌ها با زنده‌گيري، واكسن، عقيم‌سازي و نگهداري در پناهگاه مناسب تا يافتن سرپرستي مسئول باشد، مورد توافق بيشتر نقش‌آفرينان است. با اين‌حال، فراهم‌آوردن منابع مالي و انساني كافي براي مديريت جمعيت رو به‌ رشد سگ‌هاي ولگرد به شيوه‌اي كه اخلاقي و مورد پذيرش جامعه باشد و آثار منفي سگ‌ها بر حيات وحش را نيز به حداقل برساند، چالش بزرگي است كه تنها با همراهي همه نقش‌آفرينان و ارزيابي منطقي نقاط ضعف و قوت هر راهكار به نتيجه مي‌رسد.