مطالعه سبكي نقوش تذهيب چادرها و سايه‌بان‌هاي نگاره‌هاي منتخب شاهنامه شاه‌تهماسبي

شاهنامه ‌شاه ‌تهماسبي با 258 نگاره، ماحصل تلاش هنرمندان برجسته سده دهم هجري از مكتب تبريز دوره صفوي است. ‌اين شاهنامه دربردارنده مجموعه درخشاني از نگارگري و تذهيب‌هاي فاخر بوده كه زيبايي و شكوه هنر صفوي را به نمايش ‌مي‌گذارد. درميان تزيينات چشمگير شاهنامه تهماسبي، نقوش ‌تذهيب را مي‌توان در تزئينات چادرها و سايه‌بان‌ها مشاهده‌ كرد كه تقريبا حجم قابل‌ ملاحظه‌اي را در نگاره‌ها به خود اختصاص داده‌اند. به نظر مي رسد اين نقش مايه ها در تزئينات چادرها و خيمه هاي آن دوره مورد استفاده قرار مي گرفت. بر همين اساس، اين مقاله با هدف مطالعه و بررسي عناصر نقوش تذهيب‌ چادرها و سايه‌بان‌ در نگاره‌هاي منتخب شاهنامه تهماسبي بر اساس مولفه‌هاي نوع، رنگ و تركيب‌بندي و در نهايت سبك شناسي فرماليستي نقوش تذهيب آن است و مقاله حاضر همچنين در پاسخ به اين سوالات است كه «در تزيينات چادرها و سايه‌بان‌هاي نگاره‌هاي شاهنامه ‌شاه‌ تهماسبي از چه نقوش تذهيب (بر اساس نوع، رنگ و تركيب‌بندي) استفاده شده است؟ و اين نقشمايه‌ها به لحاظ فرماليستي از چه سبكي پيروي مي‌كنند؟» اين مقاله با روش توصيفي تحليلي پيش ‌رفته و‌ جمع‌آوري داده‌ها از طريق مطالعات كتابخانه‌‌اي و منابع اينترنتي صورت‌ گرفته‌‌است. جامعه آماري نگاره هاي داراي چادر و خيمه در شاهنامه شاه تهماسبي هستند كه از اين ميان هشت نگاره بصورت هدفمند انتخاب شده اند. نتايج ‌حاصله از مطالعه و تحليل هشت نگاره از شاهنامه تهماسبي، بيانگر آن است كه نقوش اسليمي و ختايي به وفور در تزيينات چادرها و سايه‌بان‌ها به‌كار رفته‌اند. و اين نقش مايه ها در كنار ساير نقوش، در آرايه هاي خيمه و چادرهاي فاخر دوره صفوي مورد استفاده قرار مي گرفت. اما از ميان نقوش تذهيب در نگاره هاي خيمه ها و چادرهاي شاهنامه، آرايه‌هاي اسليمي نسبت به نقوش ديگر با تنوع بالاتري با فرم‌هاي اسليمي ‌ماري، اسليمي ‌پيچك‌دار، اسليمي ‌تخمك‌دار و اسليمي‌ دهن‌اژدري اجرا شده‌اند. نقوش‌ ختايي نيز در اكثر نگاره‌ها در تلفيق با اسليمي‌‌ها ديده ‌مي‌شوند. هم چنين در چند نگاره، وسعت قليلي از تزيينات به آلات ‌گره‌ها و تشعير اختصاص ‌داده ‌شده‌اند. نقوش تذهيب با تركيب‌هاي گردان و قابي به صورت‌ قرينه اجرا شده‌اند كه نقوش تك‌رنگ در تزيينات حضور بيشتري دارند. عليرغم استفاده از طيف رنگي متنوع، رنگ‌هاي لاجوردي و شنگرف، پوست پيازي سطح و سيعي از رنگ‌آميزي نقوش را نيز در برمي‌گيرند. در سبك شناسي تذهيب هاي چادرها و خيمه هاي نگاره هاي شاهنامه شاه تهماسبي، حضور اسليمي ماري، اسليمي هاي فيلي توپر و تو خالي، فضاي زمينه خلوت مي توان ديد همچنين رنگ هاي زمينه تذهيب كه به رنگ پارچه ها نزديك تر باشد، بيشتر استفاده شده است. بندهاي اسليمي و ختايي در طرح و نقش كلي تذهيب هاي چادرو خيمه حضور دارند كه بند ختايي بيشتر از اسليمي بوده و از گل و برگ هاي متنوع تري برخوردارند.