بررسي كتاب طبقات‌الاطبا و الحكما ابن جلجل (332 ق.) و تأثير آن در تاريخ‌نگاري پزشكي دوره اسلامي

زمينه و هدف: قرن چهارم قمري را مي‌توان اوج اعتلاي علوم به ويژه علم پزشكي و از درخشان‌ترين ادوار اسلامي دانست. در تاريخ علوم، بررسي توانمندي‌ها و جايگاه دانشمندان مسلمان از مباحث ضروري در عرصه نوآوري‌هاي علوم است، زيرا كه اهتمام به اين مسأله باعث رشد و شكوفايي انديشه‌ها و به دنبال آن پيشرفت‌هاي علمي خواهد شد. در اين قرن، ابن جلجل با نگارش كتاب طبقات الاطبا و الحكما در نهضت عظيم فرهنگي سده‌هاي آغازين اسلام سهم قابل توجهي داشته و در مورد طب، منابع و مآخذ خوبي را ترجمه و تشريح نموده است. اين مقاله به چرايي و تبيين اثرگذاري كتاب ابن جلجل بر تاريخ‌نگاري پزشكي در دوره اسلامي پرداخته است.روش: در اين پژوهش سعي شده است به گونه‌اي متفاوت با روش اسنادي ـ كتابخانه‌اي و به شيوه توصيفي ـ تحليلي علاوه بر زندگاني نويسنده و معرفي كتاب، به شرايط سياسي، فرهنگي آن زمان نيز توجه شود.ملاحظات اخلاقي: در اين تحقيق كليه اصول اخلاقي و امانتداري در مراجعه به اسناد به طور كامل رعايت شده است.يافته‌ها: اين كتاب مي‌تواند براي ما صورت درستي از حركت طبي در اندلس ترسيم كند، به خصوص زماني كه سخن از زندگي مهم‌ترين اطباي مشهور آن زمان مي‌گويد؛ از خلال اخبار و نوشته‌هايشان و داروهاي مختلفي كه براي امراض مختلف كمك‌كننده بوده است، ابن جلجل از جمله كساني است كه به موضوع اخلاق پزشكان پرداخته است. نويسنده از گروه‌هاي مختلفي سخن مي‌راند و از اخلاق پزشكان با حاكمان و مردم به صورت‌هاي گوناگوني ياد مي‌كند. صاحب كتاب طبقات الاطبا و الحكما در مشكلات و معالجات طبي صاحب نظر و ابتكار بود. وي نگاهبان بسياري از اطلاعات باارزش علمي در موضوع تاريخ‌نگاري پزشكي است.نتيجه‌گيري: كتاب طبقات الاطبا و الحكما ميراثي ارزشمند و سرچشمه‌اي جوشان در تاريخ‌نگاري پزشكي و پزشكان دوره اسلامي است. ابن جلجل در اين كتاب پاره‌اي از مطالب را ياد كرده است كه در تاريخ علوم اهميت بسيار دارد. در اين كتاب مطالب بسياري وجود دارد كه براي اولين‌بار مطرح شده‌اند. با توجه به اينكه وي نخستين نويسنده‌اي است كه به آثار گران‌بهاي لاتين دسترسي داشته است و در تأليف اين كتب بسيار بهره برده است، بنابراين مي‌تواند كمك شاياني به ما در برطرف‌كردن نقاط تاريك تاريخ‌نگاري پزشكي دوره اسلامي كند. همچنين مؤلف از ذكر آثار و احوال گروهى از حكيمان نامور و اعلام پزشكان كه در خاورزمين تا زمان مؤلف ظهور و بروز كرده و از نژاد ايرانى بوده‏اند، غفلت يا خوددارى كرده است.