معناشناسي واژۀ «شَعَرَ» در قرآن و جايگاه آن در حوزۀ معنايي ادراك و معرفت

در قرآن كريم واژگان متعددي براي معناي ادراك و دانايي به‌كار رفته است و واژۀ «شعر» به‌عنوان يكي از پيچيده‌ترين اين واژگان است كه در ترجمه‌هاي فارسي بيشتر با واژگان دانستن و فهميدن معادل‌گذاري مي‌شود. اما هدف از اين نوشتار ريشه‌شناسي و بررسي سياقي واژۀ «شعر» براي نشان دادن مؤلفه‌ها و ويژگي‌هاي جزئي‌تر اين واژه است. بر اين اساس جستار حاضر ريشۀ «شعر» را با تكيه‌بر روش‌هاي زبان‌شناسي تاريخي و منابع زبان‌هاي سامي، ريشه‌شناسي كرده و با نگاه جامع به تمام كاربردها در كنار يكديگر، تحليل محتواي آيات و استفاده از دستاوردهاي مردم‌شناختي در تحليل گفتماني آيات قرآن، مورد مطالعۀ سياقي قرار داده و به اين نتيجه دست يافته است كه شواهد ريشه‌شناختي نشان‌دهندۀ بازگشت قدمت اين واژه به زبان سامي باستان است كه از ريشۀ فرضي شعر (شكافتن و جدا كردن) در همان زبان و آن نيز از ريشۀ آفروآسيايي (ĉaʕ) به معناي «بريدن» ساخته‌شده است، اما در فضاي گفتماني عرب جاهلي به نحو سرايت معنايي تحت تأثير واژۀ شِعر (سروده) قرار گرفته است. كاربرد منفي، عدم كاربرد در جملۀ وصفيه و اختصاص به ادراك امور مخفي و غيبي از ويژگي‌هاي كاربردي واژۀ شعرَ است كه تعريف معناي قرآني شعرَ به‌مثابۀ «ادراك غيرفرايندي» را توجيه‌پذير مي‌سازد؛ غيرفرايندي بودن ادراك مستلزم افزايش نقش خيال و كاهش نقش فرايندهاي زمان‌بر سنجش عقلي است.