ارزيابي و اولويت بندي راهبردهاي بهبود وضعيت موجود بخش كشاورزي استان مازندران با استفاده از روش تاپسيس فازي

مقدمه و هدف: تحولات اخير جوامع بشري از نظر رشد جمعيت، علوم و تكنولوژي و مسائل محيط زيستي، اهميت بخش كشاورزي را دوچندان مي‎كند. اهميت توجه به راهبردهاي بخش كشاورزي در برنامه‎هاي توسعه، به لحاظ اهميت روزافزون اين بخش در اقتصاد ملي كشور است. در اين ميان استان مازندران به‌‌واسطه بارندگي و خاك مستعد از ديرباز قطب كشاورزي محسوب مي‌‌شد. به‎منظور تحقق توسعه بخش كشاورزي، شناسايي چالش‎ها و پتانسيل‎هاي پيش روي اين بخش، از عوامل مهم به‎نظر مي‎رسد. هدف از انجام اين مطالعه، شناسايي وضع موجود و تعيين چالش‎ها، راهبردها و راهكارهاي توسعه بخش كشاورزي و اولويت‎بندي آن‎ها در استان مازندران مي‎باشد. مواد و روش‎ها: با توجه به قابليت‎هاي توليد محصولات كشاورزي در استان، در اين مطالعه، به شناسايي چالش‎ها و تبيين سازوكارها و راهبردهاي توسعه كشاورزي پايدار در زير بخش‌هاي زراعت و باغباني، دامپروري و شيلات به‌عنوان مهم‌ترين زير بخش كشاورزي پرداخته شد. جمع‌آوري اطلاعات از طريق تكميل پرسشنامه از بهره‌برداران و كارشناسان در سال 1398 انجام شد. وزن‎دهي گزينه‎ها با توجه به معيارهاي اقتصادي، اجتماعي، محيط زيستي و فني و زيربنايي به‎عنوان كليدي‎ترين ابعاد توسعه پايدار انجام گرفت. به‎منظور رتبه‎بندي راهبردها از روش TOPSIS Fuzzy استفاده گرديد. تحقيق حاضر دربرگيرنده سه بخش، وضع موجود، چالش‌‌ها و راهكارها در زيربخش‌هاي‌‌ زراعت، باغباني، دامپروري و شيلات تهيه شده است. سپس به منظور اولويت‎بندي راهبردها، از روش تاپسيس فازي استفاده گرديد. يافته‎ها: استان مازندران داراي رتبه‌ي نخست در توليد مركبات، برنج، كيوي، نهال‌هاي زينتي، نهال زيتون، قارچ خوراكي صدفي، نباتات علوفه‌اي، گوشت سفيد و جوجه يك‌روزه است كه نشان‌دهنده پتانسيل بالاي اين استان در تأمين مواد غذايي كشور است. بر اساس مطالعات به عمل آمده، كشاورزان در آينده با موضوعاتي همچون رقابت در بازار، كاهش بودجه‌ها، مديريت ريسك، مبارزه با تغييرات آب و هوايي، مديريت آب و استفاده از فرصت‌‌هاي به‎وجود آمده نسبت به وجود تقاضا در زمينه انرژي‌‌هاي زيستي به همراه حفظ تنوع گونه‌‌ها مواجه خواهند شد. دگرگوني و تنوع توليدات كشاورزي، تغيير سلايق مصرف‌‌كنندگان، لزوم افزايش كارآيي، جهاني شدن اقتصاد و شدت يافتن رقابت جهاني ازجمله عواملي هستند كه باعث تأكيد بيش از پيش به كشاورزي دانش بنيان شده است. نتايج نشان داد كه چالش‎هاي اصلي و مهم بخش كشاورزي استان مازندران شامل مواردي همچون: عدم اجراي سند آمايش سرزمين، ضعف نگرش اقتصادي، اجتماعي و مديريتي به جايگاه كشاورزي استان در سطح ملي، عدم مشاركت و سرمايه‌گذاري كافي بخش خصوصي در استان با توجه به جايگاه آن در بخش كشاورزي، عدم وجود زيرساخت‌‌هاي پايه و اساسي به‌منظور توسعه كشاورزي متناسب با شرايط جديد، ضعف در مديريت يكپارچه دانش و اطلاعات بخش كشاورزي متناسب با نيازهاي استان و عدم رعايت الگوي كشت بهينه با توجه به اثرات تغيير اقليم مي‎باشد. در بخش زراعت و باغباني راهبرد (ارائه خدمات اعتباري براي تجهيز و نوسازي روش هاي توليد) با امتياز نهايي 0/74 در بالاترين اولويت قرار گرفت. همچنين، در بخش‎هاي دام و طيور و شيلات به‎ترتيب راهبردهاي (توسعه صادرات و ورود به بازارهاي جهاني) و (توسعه آبزي‌پروري) با امتياز نهايي 0/57 و 0/68 بيشترين مقدار را به‎دست آورده و در رتبه‎هاي اول قرار گرفتند. نتيجه‎گيري: براي تحقق اهداف توسعه بخش كشاورزي در استان، توسعه شركت‌هاي دانش‌بنيان مورد تأكيد است و از اين منظر كميسيون كشاورزي اتاق بازرگاني استان مي‌توانند در قالب مصوبه‌، ساز و كاري براي سرعت گرفتن توسعه اين فناوري‌ها و ظرفيت‌ها در استان ها، تلاش كنند. يافته‎هاي اين پژوهش مي‎تواند كارايي اقدامات مديران و كارشناسان را در هدايت فرايند اجرا و غلبه بر چالش‎هاي اجرا، ارتقا دهد. با توجه به نتايج اين تحقيق، راهكارهايي همچون استفاده از پژوهشگران و دانش‌آموختگان كشاورزي، حمايت و توسعه صنايع تبديلي و تكميلي محصولات كشاورزي پيشنهاد مي شود. با اينكه اراضي حاصل خيز و اقليم مناسب در اكثر مناطق استان براي محصولات زراعي و باغي متنوعي وجود دارد ولي با تغيير الگوي كشت به سمت محصولات نامناسب و حتي تغيير كاربري از كشاورزي به ساير فعاليت‎ها، تهديد جدي براي محصولات داراي مزيت نسبي و ضروري استان به‎شمار مي‎رود لذا در اين زمينه «قوانين محدودكننده تغيير كاربري اراضي» ضروري مي‎نمايد. پايين بودن بهره‎وري در بخش كشاورزي به‎دليل تكنولوژي‎هاي قديمي و نامناسب كه به افزايش هزينه تمام‎ شده نيز منجر مي‎شود، موجب كيفيت پايين محصولات و قيمت بالاي محصولات مي‎شود. با توجه به واردات بي‎رويه محصولات زراعي و باغي، دولت بايد با «ارائه خدمات اعتباري براي تجهيز و نوسازي روش‎هاي توليد در بخش زراعت و باغداري» گامي مهم در توسعه اين بخش بردارد. با عنايت به اينكه يكي از تهديدهاي مهم به‎ويژه در سال‎هاي اخير، كاهش علوفه با توجه به تغييرات آب و هوايي و همچنين عدم دسترسي به برخي نهاده‎هاي وارداتي به‎دليل تحريم‎هاي اقتصادي بوده است لذا با توجه به قوت‎هايي نظير وجود مؤسسات مطالعاتي و پژوهشي مي‎توان راهكاري همچون «انجام سرمايه‎گذاري براي توليد ارقام پر محصول و مقاوم گياهان علوفه‎اي» را ارائه نمود. همچنين نظر به تهديد كاهش مصرف محصولات دامي از جمله محصولات لبني در كشور كه يكي از دلايل آن مي‎تواند افزايش قيمت اين محصولات باشد، لذا با توجه به قوت‎هايي نظير وجود شرايط مساعد در استان و دارا بودن رتبه‎هاي برتر در توليد محصولات دامي، مي‎توان راهبرد «بهينه‎سازي توليد و كاهش قيمت تمام شده محصول» را در راستاي مقابله با تهديد فوق‎الذكر ارائه نمود.