تأملي بر مسائل فرهنگ‌پذيري دانشجويان بين‌المللي و راهبردهاي غلبه بر آن‌‌ها: مروري نظام‌مند

هدف: بين‌المللي‌شدن آموزش‌عالي، افزايش مهاجرت تحصيلي و به دنبال آن تأثير متقابل فرهنگ‌ها در سطح جهاني و هم‌چنين گسترش تعاملات بين‌فرهنگي ميان دانشجويان بومي و بين‌المللي، تحول دو ‌جانبه‌ي دگرگوني و تغيير شكل ِفرهنگي در سطح فردي، گروهي و اجتماعي يا همان فرهنگ‌پذيري را در پي دارد كه به‌عنوان فرآيندي چندبُعدي، فصل مشترك ميان دو فرهنگ است. از اين‌رو، درك فرآيند فرهنگ‌پذيري دانشجويان بين‌المللي، به‌ويژه نحوه‌ي سازگاري و راهبردهاي غلبه‌ي آنان بر مشكلات اجتماعي، فرهنگي و تحصيلي و نيز ايجاد تعادل بين عوامل درون فردي و بيروني هنگام زندگي و تحصيل در كشور ميزبان، مسئله‌اي مهم تلقي مي‌گردد. در اين راستا، پژوهش حاضر با توجه به خلأ پژوهشي جامع و دقيق در خصوص ابعاد اين مسئله و هم‌چنين با هدف دستيابي به بينشي عميق‌تر از موضوعات، مفاهيم غالب و مضامين مطرح در حوزه‌ي فرهنگ‌پذيري دانشجويان بين‌المللي و روند توسعه‌ي آن، به مرور نظام‎مند ادبيات اين حوزه، در بازه‌ي زماني چهل ساله (از زمان شروع مطالعات اين حوزه تا تيرماه سال 1402) پرداخته است؛ تا از اين منظر بتوان به توسعه‌ي نظري اين حوزه كمك نمود.مواد و روش‌ها: به منظور بررسي مطالعات مرتبط با فرايند فرهنگ‌پذيري دانشجويان بين‌المللي، روند انتشار سالانه‌ي اين مطالعات، تحليل بصري مجلات، كشورها و ساختار فكري پژوهشگران اين حوزه از تحليل‌هاي سه‌گانه‌ي كتاب‌سنجي، علم‌سنجي و تحليل مضمون به همراه كاربرد نرم‌افزار مصورسازي داده‌ها (وي.اُ.اِس.ويوئِر) استفاده گرديد. اين امر به جهت بررسي مرز دانش، ترسيم نقشه‌ي علمي و شناسايي خوشه‏هاي موضوعي و مفهومي به صورت بصري، استخراج مضامين اصلي اين حوزه‌ي علمي و دسته‌بندي آن‌ها در دو طبقۀ مقولات اصلي و فرعي، و تجزيه و تحليل نهايي صورت پذيرفت. در اين مرور تركيبي، به‌منظور شناسايي مطالعات اين حوزه و به حداقل رساندن خطا و سوگيري، از ضوابط و رهنمودهاي پروتكل پريسما استفاده گرديد كه بر اين اساس، فرايند گزينش نظام‌مند مطالعات حوزه‌ي تحت بررسي در چهار مرحله‌ي شناسايي، غربال‌گري، شايستگي و گزينش انجام گرفت. ارزيابي كيفي پژوهش حاضر با مدنظر قرار دادن ابزار رتبه‌بندي سايمگو براي مجلات علمي، برمبناي تمركز بر مقالات منحصراً به زبان انگليسي و مرتبط با مسئله يا مسائلي در خصوص فرايند فرهنگ‌پذيري دانشجويان بين‌المللي در مجلات داوري شده‌ي بين‌المللي در پايگاه وب آو ساينس كلَريويت صورت گرفت. افزون بر اين، در خصوص ارزيابي كيفي مقالات منتخب نهايي، از نقطه‌نظرات دو صاحب‌نظر متخصص در اين حوزه كه عضو تيم پژوهشي نبودند نيز استفاده شد.بحث و نتيجه‌گيري: يافته‌ها روند صعودي انتشار مطالعات اين حوزه در سطح بين‌المللي را نمايان ساخت كه نشان‌دهنده‌ي گرايش پژوهشگران در سراسر جهان به اين حوزه‌ي پژوهشي است. بررسي يافته‌ها در سطح مجلات نيز ضمن روشن نمودن حقيقت بين‌رشته‌اي بودن اين موضوع، مشخص نمود كه توجه پژوهش‌هاي اين حوزه، عمدتاً تحت ‌تأثير سياستگذاري‌هاي ملي كشورها در راستاي بين‌المللي‌سازي آموزش عالي قرار دارد. علاوه بر اين، نتايج بررسي كشورها نيز خبر از پراكندگي پژوهش در اين حوزه‌ي علمي در تمامي كشورهاي دنيا مي‌دهد كه البته بيشترين سهم، از آنِ كشورهاي توسعه‌يافته است. تجزيه و تحليل بصري ادبيات با استفاده از روش هم‌رخدادي واژگان و نيز تحليل روند پژوهش‌هاي فرهنگ‌پذيري دانشجويان بين‌المللي، اهم موضوعات مورد توجه پژوهشگران اين حوزه را منعكس نمود. نتايج بررسي‌ها در زمينه‌ي مسائل فرهنگ‌پذيري دانشجويان بين‌المللي در پژوهش‌هاي جهاني در شش خوشه‌ي اصلي دسته‌بندي گرديد كه عبارت‌اند از: شهروند جهاني و قابليت بين‌فرهنگي در آموزش، سازگاري دانشجويان بين‌المللي و چالش‌هاي فردي، بهداشتي و رواني آنان در دوران گذار تحصيلي، تاب‌آوري در محيط‌هاي چندفرهنگي، عملكرد آكادميك، قابليت و ظرفيت فرهنگي دانشجويان بين‌المللي در آموزش بين‌فرهنگي، تجارب جهاني و تعاملات بين‌المللي دانشجويي، مهاجرت و اشتغال. هم‌چنين، يافته‌ها در خصوص راهبردهاي غلبه بر مسائل فرهنگ‌پذيري اين دانشجويان بر مبناي رويكرد تحليل مضمون در پنج مقوله‌ي اصلي طبقه‌بندي شد كه عبارت‌اند از: خودراهبري، شبكه‌سازي، توسعه‌ي حرفه‌اي، تعامل فرهنگي، حمايت اجتماعي. در نهايت، پيشنهادات اين پژوهش به خبرگان آموزش‌عالي، سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان پژوهشي كشور در راستاي اتخاذ رويكردي نو در تصميم‌گيري و الگوي سياست‌گذاري در عرصه‌ي بين‌المللي‌سازي آموزش عالي، تنظيم اولويت‌هاي پژوهشي جديد و تخصيص بودجه به اين امر ارائه گرديد.