شناسايي نقش آموزش بر توانمندي سواد اطلاعاتي دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل در استفاده از كتابخانه‌هاي ديجيتال و پايگاه‌هاي اطلاعاتي

هدف: سواد اطلاعاتي مجموعه‌اي از توانايي‌هاي يكپارچه است كه شامل شناخت نياز اطلاعاتي، درك چگونگي توليد و ارزش‌گذاري اطلاعات و استفاده از اطلاعات در ايجاد دانش جديد و مشاركت اخلاقي در توليد پژوهش است. درواقع سواد اطلاعاتي عبارت است از: توانايي مكان‌يابي، ارزيابي و استفاده از اطلاعات براي تبديل‌شدن به يادگيرندگان مستقل مادام‌العمر. ساير پيامدهاي آموزشي مرتبط با سواد اطلاعاتي شامل سواد سنتي، سواد رايانه، مهارت‌هاي پژوهش و مهارت‌هاي تفكر انتقادي است. هدف اصلي پژوهش شناسايي نقش آموزش بر توانمندي سواد اطلاعاتي دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل در استفاده از كتابخانه‌هاي ديجيتال و پايگاه‌هاي اطلاعاتي است.روش پژوهش: در اين مطالعه، روش پژوهش نيمه تجربي و نيز پيمايشي است. به اين منظور، پس از مطالعات نظري و مطالعه پنج مهارت تدوين‌شده از استانداردهاي سواد اطلاعاتي، مشتركات آن‌ها به‌عنوان الگوهايي براي ارزيابي، استخراج شد و پس از تعيين پايايي و روايي اين الگو،كار تحليل به انجام رسيد. جامعه آماري پژوهش عبارت است از 195 نفر دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل در دو مدرسه (مدرسه مشتاق در كرمان و مدرسه پسرانه ارسلان در رفسنجان) كه به دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل خدمات آموزشي ارائه مي‌دهند. حجم نمونه به روش تصادفي ساده به تعداد 100 نفر انتخاب شد. بررسي‌ها در دو مرحله قبل و بعد از آموزش سواد اطلاعاتي در دوره يك ترم درسي مورد تحليل قرار گرفت. ابزار گردآوري اطلاعات، سياهه وارسي است كه شامل پيام‌هاي سواد اطلاعاتي، در قالب 5 مؤلفه و 15 نشانگر تنظيم شد. روش سنجش روايي، روايي صوري و ميزان پايايي با سنجش روش آلفاي كرونباخ به ميزان ۸۵۱/. محاسبه شد. سياهه وارسي بر اساس مشاهده تكميل شد.يافته‌ها: يافته‌هاي حاصل از پژوهش نشان داد كه، ميزان دسترسي دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل به پايگاه‌هاي اطلاعاتي و كتابخانه‌هاي ديجيتال (پايگاه تبيان نت، كتابخانه ديجيتال كتابخانه ملي، كتابخانه ديجيتال كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، و پايگاه اطلاعاتي خانه كتاب و ادبيات ايران) با ميانگين 935/2 در سطح نسبتاً مطلوب ارزيابي مي‌شود. ميزان مهارت دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل درزمينۀ بازيابي اطلاعات از پايگاه‌هاي اطلاعاتي و كتابخانه‌هاي ديجيتال قبل از آموزش با ميانگين 125/2 در سطح نامطلوب ارزيابي مي‌شود. ولي ميزان مهارت آن‌ها در زمينه بازيابي اطلاعات از پايگاه‌هاي اطلاعاتي و كتابخانه‌هاي ديجيتال بعد از آموزش با ميانگين 45/2 در سطح نسبتاً مطلوب قرار دارد. ميزان مهارت دانش‌آموزان درزمينۀ استفاده از پايگاه‌هاي اطلاعاتي تمام متن در كتابخانه‌هاي ديجيتال با ميانگين 38/2 در سطح نسبتاً مطلوب ارزيابي مي‌شود.نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش نشان داد كه در درس‌نامه‌هاي موردبررسي، به روش‌هاي جايابي، دستيابي و گزينش اطلاعات، جست‌وجوي كتابخانه‌اي و الكترونيكي بيشتر توجه شده است. ضرورت دارد تا دانش آموزان توانايي تشخيص منابع اطلاعاتي و معتبر را از منابع نادرست ياد بگيرند. همچنين توانايي جست‌وجوي اطلاعات شامل شناخت كليدواژه‌ها، منطق بولي، فرمول‌بندي و كاربرد محدودسازي عبارت‌هاي جست‌وجو با انواع عملگرها نيز در قالب مهارت‌هاي سواد اطلاعاتي قابل‌ملاحظه است. آموزش درك بيان مسئله، آموزش بهره‌گيري از پايگاه‌هاي اطلاعاتي، استفاده صحيح از فناوري‌هاي اطلاعاتي و محيط وب، از زمره پيشنهادهاي پژوهش است.