معناشناسي واژه دعا در قرآن كريم از منظر زبان‌شناسي قرآني

جايگاه دعا در اديان مختلف به خصوص در دين مبين اسلام بر كسي پوشيده نيست، كلمه دعا و مشتقاتش 182 بار در آيات قرآن كريم بكار رفته است. آثار گوناگون دعا با رويكردهاي مختلف در اين زمينه نشان دهنده اهميت اين مسئله نزد دانشمندان مسلمان است. با اين وجود هنوز ادراك دقيق و جامعي از دعا به عنوان يك مفهوم كه در فرايند عملي آن نيز اثرگذار است، تبيين نشده است؛ اين به اين دليل است كه تاكنون واژه دعاء و مشتقاتش در قرآن با رويكرد معناشناسي بررسي نشده است. اين نوشتار قصد دارد با دانش معناشناسي به روش تحليلي توصيفي به تبيين واژه دعاء در قرآن بپردازد و مؤلفه‌هاي معنايي آن را به كمك همنشين ها و جانشين‌ها و اضدادش در قرآن استخراج كند. نتيجه بررسي همنشين هاي اين واژه در قرآن به اين صورت است: همنشين هاي اشتدادي، مثل آتي، سمع، اجابَ و استجابَ، اَمنَ، هَدَي، جعل، سَلمَ و قَوَمَ؛ همنشين هاي تقابلي: شرك، كفر، ضلال و ضرر و همنشين هاي مكملي: الله، رب، رسول و انسان. با بررسي همنشين هاي اين واژگان ، جانشين‌هاي واژه دعاء بدست آمد: قول، امنيت، علم، تبعيت، هدايت، اتيان، كفر و مشيت. همچنين، يافته‌­ها نشان داد كه از بررسي همنشين‌ها و جانشين‌ها، مؤلفه‌هاي معنايي كه براي واژه دعاء به‌دست داده شد عبارتند از «قول، امنيت، علم، هدايت، كفر، فضليت، تبعيت، صدق، حكمت و كتابت». از اين ­رو، با تحول در معنا بر اساس تبيين روابط همنشيني و جانشيني، معناي دقيقي از دعا ارائه مي‌شود كه به بسياري از ابهامات نظري و عملي در حوزه دعا پاسخ مي دهد.