كانت و نقش عليت در ساختن تجربه و تعين تجربي زمان

عليت و زمان، محوري‏ترين موضوعات فلسفه كانت هستند. كانت امكان شناخت نمودها به‌عنوان ابژه‏هاي تجربه را با قانون عليت ميسر مي‌داند و در نسبت زماني، متعين مي‏سازد. او در پاسخ به هيوم كه عليت را صرفاً تجربي ‏شمرده و آن را به عادت و خو گرفتن انسان وابسته مي‏دانست، به استقرايي بودن ديدگاه وي پاسخ مي‏دهد و عليت را پيشيني معرفي مي‌كند. نزد كانت، ميان بازنمايي‏هاي انسان، نظمي وجود دارد كه در اين نظم، حالت كنوني كه رخ داده است، با يك حالت پيشين و گذشته هم‏بسته است؛ اين همبستگي هنوز نامتعين است. به نظر كانت، تعين پديده كنوني به پديده گذشته، با زمان امكان‏پذير است؛ بر اين اساس، اين توالي ذهني به توالي عيني تبديل مي‏گردد و نمودها از راه معين شدن با نسبت زماني خود، متعين مي‏شوند. كانت از اين فرايند، درك تجربي از توالي زماني را براي انسان فراهم مي‏نمايد. از سوي ديگر، در باور كانت، عليت از راه درك حسي و مقايسه پديده‏ها با تكرار و به‌شكل يكسان و با يك روش كه به‌دنبال نمودهاي قبلي است، به‌دست نمي‏آيد، بلكه عليت نيز نزد وي، پيشيني است. علاوه بر اين، كانت در هر گونه گذر از يك حالت به حالت ديگر، زمان را داخل مي‏كند و بر اساس آن، به تعين تجربي زمان مي‏پردازد. از ديد وي، براي تعين زماني نمودها، روابط در خود نمودها نيست كه در زمان تقرر داشته باشند، بلكه پيوندهاي زمان، ساختاري تجربي دارند كه ما اين نمودها را مطابق با اين ساختار، به‌صورت متعلق ادراكات حسي يك تجربه واحد، به‌كمك اصول پيشيني، به‌نحو عيني، متعين مي‏سازيم.