بازخواني انتقادي جايگاه كتاب خاقاني شرواني: حيات، زمان و محيط او در حوزۀ خاقاني‌پژوهي

خاقاني‌پژوهي از ديرباز جزء يكي از مهم‌ترين حوزه‌هاي مطالعاتي ادب فارسي در نزد پژوهشگران به‌شمار مي‌آمده است. در اهميت جايگاه خاقاني‌پژوهي همين بس كه چندين مقاله و پايان‌نامه با موضوع كتاب‌شناسي خاقاني تاكنون نگارش يافته است. يكي از حوزه‌هايي كه كمتر مورد توجه خاقاني‌پژوهان قرار گرفته، مستندات تاريخي شاعر است. اهميت جايگاه چنين پژوهشي تا جايي است كه مجهول ماندن مستندات تاريخي دربارۀ شاعر، سهو و اشتباه خاقاني‌پژوهان را نيز به دنبال خواهد داشت. كندلي هريسچي بر آن بود تا با كتاب خاقاني شرواني: حيات، زمان و محيط او با هدف رفع مجهولات مزبور گامي بردارد. بر آن شديم تا با نگاهي پژوهش محور و به دور از حبّ و بغض و با توجه به‌نقل قول‌هاي گوناگون محققان، كتاب مزبور را در بوتۀ نقد بسنجيم و به اين پرسش ضروري پاسخ بدهيم كه ضرورت وجودي اين كتاب در حوزۀ خاقاني‌پژوهي چيست و مزايا و معايب آن كدام‌اند؟ دستاوردهاي پژوهش نشان مي‌دهد كه نخست، اين كتاب با عنايت به مطالعات تاريخي نويسنده كتابي ممتاز است؛ دوم، بعضي از محققان منصفانه و متعهدانه گزاره‌هاي كتاب را قضاوت كرده‌اند و بعضي ديگر خلاف دستۀ قبلي عمل كرده‌اند و سوم، نقطۀ قوت كتاب در توجه ويژۀ نويسنده به نامه‌ها و تحفه‌العراقين خاقاني است. كندلي هريسچي با تأكيد بر استقراي تام گفته‌هايش فقط به اطلاعات كتابخانه‌اي داخلي توجه نكرده و پا را از مرزها فراتر گذاشته است. وي همچنين نشان داده است نگاه تاريخي و ارائۀ زمان‌بندي براي روشن‌كردن مسائل انتزاعي‌اي مثل تصوف و فتوت و اخوت شاعر كارايي ندارد.