بررسي صور خيال در رساله عشق و عقل نجم‌ الدين رازي

يكي از جنبه‌هاي زيبايي و گيرايي ادبيات عرفاني، تصوير است. در بلاغت تصوير براي بيان مفاهيم معقول و نامحسوس بيشتر از تصاويري بهره گرفته مي‌شود كه در خيال شكل مي‌گيرد و از رهگذر صور بلاغي (تشبيه، استعاره، تمثيل و...) مي‌توان به آن دست يافت. خيال ‌يكي از مهم‌ترين ابزارها در شكل‎‌گيري صور‌ــ برزخي ميان عالم جسماني و عالم روحاني است كه به آن عالم مثال گفته مي‌شود. ذهن خلّاق نجم رازي در زمينه صورتگري توانسته است صور خيال و الهام را با شيوايي كلام به نحوي درهم آميزد كه حالات باطني و عرفاني را در قالب تركيبات صور بلاغي نمايان سازد. در اين مقاله، كوشش شده است تا به شيوۀ توصيفي‌ـ‌تحليلي و روش كتابخانه‌اي به بررسي صور خيال در رسالة عشق و عقل رازي پرداخته شود تا از اين طريق جايگاه و اهميت ابزارهاي بلاغي كه در تفهيم معاني معقول و نامحسوس در عالم محسوسات كارآمد است، برجسته شود. هدف نجم رازي از به‌كارگيري صور خيال، القاي حقيقتي است كه در پسِ اين صور قرار گرفته تا مقصود خود را به مخاطب برساند. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد نجم‌الدين رازي در اين اثر، بيشتر از عنصر بلاغي تشبيه و اضافة تشبيهي بهره برده كه اغلب از نوع تشبيهات معقول به محسوس است. اين نوع تصاوير از تنوع چشمگيري برخوردارند و بيشترين بسامد صور بلاغي را به خود اختصاص داده‌اند. وي در عناصر سازندۀ خيال، بيشتر از طبيعت و اشياء بهره برده تا بتواند تبيين بهتري از حقايق عالم داشته باشد؛ بنابراين هر تصوير بيانگر يك حقيقت در مراتب مختلف است.