نگاهي تازه به سجع در گلستان سعدي با بررسي انواع سجع و تحليل آنها به قصد شناختن نوع نثر سعدي

در فضاي عمومي ادبيات يكي از مؤلفه‎هايي كه گلستان سعدي را در ادبيات فارسي نمونۀ اعلاي نثر ادبي كرده، استفادۀ هنري از صنعت بديعي سجع است. در اين پژوهش ميزان استفادۀ سعدي از سجع به روش توصيفي‌ـ‌‌تحليلي موردبررسي قرار مي‌گيرد و تك­تك سجع‌هاي حكايات گلستان استخراج و شمارش مي‌شود تا به دو هدف مقاله برسيم. روش اين پژوهش كتابخانه‎اي و بر مبناي آمارگيري و شمارش تمام مؤلفه‎هاي آهنگين‌كردن كلام مانند سجع، موازنه، ترصيع، مزدوج و سپس توصيف و تحليل آنها قرار دارد. مي‌كوشيم دو چيز را نشان دهيم: نخست اينكه شيوه‎هاي استفادۀ سعدي از صنايع بديعيِ آهنگ‌داركردن كلام و ميزان آنها به چه شكل است؟ دوم اينكه آيا مي‌توان گلستان را يك نثر مسجع ناميد يا نثر آن يك نثر مستقل جداگانه‌اي به‌جز انواع تقسيم‎بندي‌شدۀ نثر مانند مرسل و موزون (مسجع) و موزون فني است؟ نتايج تحقيق ضمن اثبات فرضيه در خصوص كاربرد سجع‌ها اثبات‌كنندۀ ادعاي ما در مستقل شمردن نوع سبك گلستان است. همچنين از ميان انواع سجع، سجع مطرف كاربرد بيشتري دارد. سجع‎ها بيشتر در پايان قرينه‎ها مي‎آيند و سجع در آغاز قرينه و ميانۀ جمله كمتر مشاهده مي‎شود. همچنين از نظر طول قرينه‎ها سجع‌هاي با قرينۀ برابر، فراوان هستند. تفاوت طول قرينه‎ها بسيار كم و در مواردي نامحسوس است و در صورت تفاوت تعداد جملاتي كه قرينۀ اول بلندتر از قرينۀ دوم باشد بيشتر هستند و برعكسِ آن انگشت ‎شمار است.