بررسي رفتار مشاركتي بازديدكنندگان جنگل‌هاي شهري؛ كاربرد تئوري رفتار برنامه‌ريزي‌شده در جنگل‌هاي شهري خرم‌آباد

مقدمه: رفتار انسان‌ها يكي از دلايل تخريب اكوسيستم‌هاي جنگلي از جمله جنگل‌هاي شهري است. رفتار محيط زيست‌گرايانۀ انسان مانع اين تخريب خواهد شد. بررسي رفتار بازديدكنندگان جنگل‌هاي شهري براي تدوين برنامه‌هاي مشاركتي، گامي مهم در مديريت حفاظتي اين منابع است. پژوهش حاضر قصد دارد با بررسي عوامل تعيين‌كنندۀ رفتار محيط زيستي بازديدكنندگان جنگل‌هاي شهري خرم‌آباد، سهمي در تبيين و پيش‌بيني رفتار مشاركتي آنان در حفاظت از اين جنگل‌ها داشته باشد.مواد و روش‌ها: اين پژوهش در جنگل‌هاي شهري خرم‌آباد در استان لرستان انجام گرفت. جامعۀ آماري اين پژوهش بازديدكنندگان جنگل‌هاي شهري بودند كه براساس جدول كرجسي- مورگان، 401 نفر از بازديدكنندگان به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. انتخاب نمونه براساس روش طبقه‌بندي با انتساب متناسب صورت گرفت. براي جمع‌آوري داده‌هاي پژوهش از پرسشنامۀ محقق‌ساخته استفاده شد. روايي پرسشنامه با بهره‌گيري از نظر اعضاي هيأت علمي دانشگاه و كارشناسان و پايايي آن با استفاده از آزمون آلفاي كرونباخ تأييد شد. با توجه به اهداف تحقيق، از تئوري رفتار برنامه‌ريزي‌شده و مدل توسعه‌يافتۀ آن استفاده شد و براي تجزيه‌وتحليل آماري داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و به‌منظور بررسي روابط بين متغيرهاي مستقل و وابسته در قالب مدل‌سازي ساختاري (آمار استنباطي) از نرم‌افزار Smart PLS استفاده شد.يافته‌ها: يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه فرضيه‌هاي تحقيق در مدل رفتار برنامه‌ريزي‌شده تأييد شدند. همچنين در مدل توسعه‌يافتۀ رفتار برنامه‌ريزي‌شده، همۀ فرضيه‌ها غير از تأثير نگراني زيست‌محيطي بر قصد رفتاري افراد تأييد شدند. براساس نتايج، متغيرهاي تحقيق در مدل اوليۀ آيزن، به‌ترتيب 49.4 و 73.1 درصد از قصد و رفتار محيط زيست‌گرايانۀ بازديدكنندگان را تبيين كردند. متغيرهاي تحقيق در مدل توسعه‌يافته نيز به‌ترتيب 49.4 و 74.4 درصد از قصد و رفتار زيست‌محيط‌گرايانۀ بازديدكنندگان را تبيين كردند. به‌عبارتي در مدل توسعه‌يافتۀ رفتار برنامه‌ريزي‌شده با گنجاندن نگراني محيط زيستي، 1.3 درصد قدرت تبيين متغير رفتار محيط زيستي بازديدكنندگان افزايش يافت. مقايسۀ مقادير به‌دست‌آمدۀ شاخص‌هاي برازش در مدل‌هاي رفتار برنامه‌ريزي‌شدۀ اوليه و مدل توسعه‌يافتۀ آن با مقادير مطلوب نشان داد كه همۀ مقادير در حد استاندارد بوده و براساس آن، شاخص‌هاي ارائه‌شده از برازش مناسبي برخوردار بودند.نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج تحقيق مبني بر اثرهاي مثبت و معني‌دار سه متغير اصلي نظريۀ رفتار برنامه‌ريزي‌شده شامل نگرش، كنترل رفتاري درك‌شده و هنجارهاي ذهني بر قصد و رفتار محيط زيست‌گرايانۀ بازديدكنندگان و در نهايت مشاركت آنها در حفاظت از جنگل‌هاي شهري، مي‌توان با شناخت مؤلفه‌هاي تأثيرگذار بر رفتار محيط زيست‌گرايانۀ بازديدكنندگان و تشريح ضرورت حفظ اين جنگل‌ها و تغيير نگرش بازديدكنندگان به‌ رفتارهاي مطلوب محيط زيست‌گرايانه، سبب تسهيل اقدامات مشاركتي براي حفاظت از اين جنگل‌ها شد.