ارزيابي مقاومت به بيماري زنگ قهوه‌اي (Puccinia recondiata f. sp. tritici Eriksson) و مقايسه اجزاي عملكرد ژنوتيپ ‌هاي آژيلوپس تائوشي در شرايط مزرعه

سابقه و هدف: شناسايي منابع ژن‌هاي مقاومت گياهچه‌اي و گياه كامل براي هرمي كردن ژن‌ها، آرايش ژني و ايجاد ارقام گندم نان با مقاومت غير اختصاصي و يا مقاومت پايدار، امري ضروري است. همولوژي كامل ژنوم D آژيلوپس تائوشي با ژنوم D گندم نان، وضعيت گياهشناسي مشخص، سازگاري وسيع اكولوژيك، تنوع بالا و سهولت تلاقي با گندم نان، گونه‌ي Aegilops tauschii را به منبع بسياري مهمي براي انتقال ژن و اصلاح گندم تبديل كرده است. تا كنون چندين ژن مقاومت به زنگ قهوه‌اي(زنگ برگي) از گونه‌هاي مختلف آژيلوپس به ارقام پرمحصول گندم نان كه مقاومتشان به زنگ قهوه‌اي شكسته شده بود، منتقل گرديد.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش تعداد 25 ژنوتيپ آژيلوپس تائوشي جمع آوري شده از زيستگاه‌هاي طبيعي آن از خاورميانه و آسياي مركزي (تهيه شده از كلكسيون بذر غلات و حبوبات دانشگاه ايلام) استفاده شد. اين پژوهش در ايستگاه تحقيقات كشاورزي عراقي ‌محله شهر گرگان در سال زراعي 1400- 1399 در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار و در دو محيط تنش و بدون تنش بيماري زنگ قهوه‌اي انجام گرفت. براي ايجاد و ظهور بيماري زنگ قهوه‌اي علاوه بر كاشت رقم حساس بولاني در اطراف و بين رديف‌هاي كشت، جهت آلودگي مصنوعي ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي در محيط تحت تنش بيماري با اسپور نژادهاي بومي گرگان در دو مرحله و در هنگام غروب آفتاب با نسبت يك به پنج اسپور و پودر تالك به وسيله‌ي دستگاه گرد پاش (هر 15 روز يكبار) انجام گرفت.يافته‌ها: نتايج نشان داد كه بين ژنوتيپ‌‏هاي آژيلوپس تائوشي از نظر ميزان مقاومت به بيماري زنگ قهوه‌‏اي و صفات اجزاي عملكرد اندازه‌گيري شده، اختلاف معني‌داري وجود دارد. تجزيه‌‏هاي آماري، همبستگي معني‌داري را بين صفات شدت آلودگي، تيپ آلودگي، سطح زير منحني پيشرفت بيماري و صفات مختلف اجزاي عملكرد نشان داد. نتايج حاصل از تجزيه خوشه‌اي به روش Wardبر اساس فاصله اقليدسي و الگوريتم متوسط براي صفت مقاومت و صفات اجزاي عملكرد، ژنوتيپ‌هاي مورد استفاده در اين پژوهش را در چهار گروه مختلف شامل مقاوم، نيمه مقاوم، حساس و نيمه حساس تقسيم‌بندي كرد. همچنين بر اساس نتايج تجزيه مركب براي صفات اجزاي عملكرد شامل صفات وزن دانه، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و تعداد پنجه در دو محيط اختلاف معني‌داري مشاهده گرديد.نتيجه گيري كلي: گياه آژيلوپس تائوشي با داشتن ژن‌هاي مختلف مقاومت به بيماري‌ها به عنوان يك والد با ارزش جهت انتقال ژن‌هاي مقاوم به ارقام پرمحصول با پتانسيل بالا محسوب مي‌شود. نتايج اين پژوهش نشان داد ازگروه‌هاي مقاوم و نيمه مقاوم ميتوان والدين مناسبي جهت تلاقي با گندم نان به منظور انتقال ژن مقاومت به زنگ برگ انتخاب نمود.