جريان‌شناسي عرفاني تفاسير واعظانه با رويكرد تطبيقي در تفاسير فريقين

يكي از گونه‌هاي تفسيري كهن و درخور تحقيق، گونه‌اي است كه در دو دهه اخير ميان تفسيرپژوهان، با عنوان «تفسير واعظانه» نامبردار شده و البته، همچنان ناشناخته مانده است. از آنجا كه مخاطب تفسير واعظانه، نه‌تنها نخبگان، بلكه توده مردم هستند، مطالعه پيرامون ابعاد اين گونه تفسيري در بازيابي رونق پيشين آن در سده‌هاي مياني و كاهش فاصله جوامع اسلامي با تفسير قرآن، مؤثر است. در تفسير واعظانه، سه جريان عمده عرفاني (تصوف)، ادبي و روايي تأثيرگذارند كه سهم جريان عرفاني بيش از دوديگر به‌نظر مي‌رسد، اما تاكنون جريان‌شناسي عرفاني تفاسير واعظانه در فريقين واكاوي نشده است. ازاين‌رو پژوهش پيش رو ضمن بررسي سير تطور تاريخي جريان عرفاني، تأثير آن بر تفاسير واعظانه فريقين را تحليل كرده و به تطبيق نتايج ميان دو مكتب عامه و خاصه پرداخته است. نتايج به‌دست آمده حاكي از آن است كه تفاسير واعظانه با تحولات جريان عرفاني رابطه‌اي مستقيم داشته و از تطورات آن جريان متأثر شده است. همچنين افول جريان تصوف فريقين در سده‌هاي متأخر، تفاسير واعظانه شيعي را بيش از نمونه‌هاي مشابه در تسنن، دست‌خوش اضمحلال كرده و همين امر باعث شده تا نسخه‌هاي ترميم‌يافته تفسير واعظانه شيعي در دوران معاصر -كه با عناويني همچون تفسير تربيتي و هدايتي شناخته مي‌شوند- نسبت به نمونه‌هاي مشابه در عامه، قوي‌تر باشند.