دستور زبان روايت در قصص مكافات‌محور (نمونه‌پژوهي: داستان نوح، هود، لوط، صالح، شعيب و موسي (عليهم السلام)

اين مقاله، دستور زبان روايت را در گزيده‌اي از داستان‌هاي مكافات‌محور قرآن بررسي مي‌كند. ساختار كلّي اين داستان‌ها بر اين اساس است كه خداوند، پيامبري را براي هدايت قوم يا گروهي ارسال مي‌كند؛ منكران با دعوت پيامبر، مخالفت مي‌كنند؛ پيامبر زحمات و مصائب فراوان متحمل مي‌شود؛ مخالفان همچنان عناد مي‌ورزند و مخالفت مي‌كنند؛ پيامبر از خدا ياري مي‌خواهد؛ خداوند دعاهاي پيامبر را اجابت مي‌كند و آن قوم و گروه را به طرق مختلف مجازات مي‌كند. پرسش اينجاست كه آيا مي‌توان الگويي كلي از تحليل روژرف‌ساخت‌هاي روايي اين قصص ارائه كرد؟ رخدادهاي اصلي اين داستان‌ها بر سه ساختار اصلي توحيد و انكار و عدل مبتني است كه سه كنشگر خدا و پيامبر و قوم آن را انجام مي‌دهند. بر اساس مربع معنايي گريماس، توحيد (زندگي) در برابر كفر (نا-زندگي) مي‌آيد: از كفر، ظلم و بي‌عدالتي مي‌آيد و متعاقباً، ظلم به نا-ظلم يا همان عدل و داد بدل مي‌گردد. در پرتو بافت و زمينۀ نزول، رابطه بينا- قصّه‌اي ميان داستان پيامبران زمان‌هاي گذشته و سيره پيامبر (ص) نيز ديده مي‌شود. اين قصص حكم معيار براي سنجش اعمال مخاطبان را دارند. ازاين‌رو اين قصص از تاريخ صرف بيرون مي‌آيند و در حكم گفتمان، وارد جريان پيوستۀ زمان مي‌شوند.