اثر تغييرات ميان ‌مدت در اقليم و كاربري اراضي بر ميزان كاهش جريان در حوضه آبريز كرخه

زمينه و هدف: بررسي تغييرات جريان در آينده از عوامل بسيار مهم در سياست گذاري و تعيين راهبرد يك حوضه آبريز به شمار مي رود. دو پارامتر تاثيرگذار بر جريان، تغيير اقليم و تغيير كاربري اراضي است. نحوه تاثيرگذاري اين دو پارامتر بر روي جريان آب با توجه به اثري است كه هر كدام بر روي چرخه هيدرولوژيكي ايجاد مي‌كنند. پژوهش حاضر به بررسي و ارزيابي تاثيرات تغيير اقليم و تغيير كاربري اراضي بر جريان سطحي در يكي از حوضه هاي آبريز در جنوب غرب ايران، كرخه، مي‌پردازد. اين حوضه آبريز به عنوان يكي از مهمترين و راهبردي ترين حوضه هاي آبريز جهت تامين امنيت غذايي و همچنين توليد برق، در ايران شناخته مي شود.روش پژوهش: پژوهش حاضر از مدل ارزيابي آب و خاك (SWAT) جهت بررسي تاثير تغييراقليم و كاربري اراضي بر حوضه آبريز كرخه استفاده كرده است. در مجموع 15 سناريو مورد بررسي قرار گرفته است. اين سناريوها در ابتدا تغييرات بر روي هر كدام از اقليم ها و كاربري هاي اراضي را به صورت جداگانه بررسي كرده و سپس تاثير همزمان اين دو پارامتر در بازه زماني ميان مدت بر جريان سطحي را مورد بررسي قرار مي دهند. تغييرات در اقليم با استفاده از سناريوهاي RCP و مدل هاي گردش عمومي جو (GCM) براي دو GCM متفاوت CMCC-CESMو MRI-CGCM3 در سري 4.5 و 8.5 در بازه زماني ميان مدت(2040 تا 2060 ) مورد بررسي قرار گرفته‌اند. تغييرات اعمال شده بر كاربري اراضي در دو حالت متفاوت بر اساس سياستگذاري هاي آينده ايران است. تغييرات در اين سياست گذاري ها با استفاده از برنامه ششم توسعه، طرح 550 هزار هكتاري، طرح آمايش سرزمين از منظر كشاورزي و همچنين ميزان افزايش جمعيت در منطقه با توجه به سناريوهاي ارائه شده در طرح پژوهشكده آمار ايران صورت گرفته است.يافته‌ها: جهت كاليبراسيون مدل از 9 پارامتر و دو تابع هدف نش-ساتكليف (NSE) و R2 در 6 ايستگاه هيدرومتري استفاده شده است. بر اساس يافته هاي اين پژوهش بيشترين ميزان حساسيت مدل به پارامتر CN2 است. در كاليبراسيون و اعتبارسنجي مدل، تمام ايستگاه ها مقادير بالاي 0.5 براي توابع هدف مورد نظر داشته اند. تغييرات در بارش و دما از ديگر يافته هاي اين پژوهش است. بر اساس نتايج به دست آمده از آناليز داده هاي بارش، در تمام ماه ها كاهش ميزان بارش قابل مشاهده است و بيشترين ميزان كاهش مربوط به فصل پاييز با كاهش 7.83 تا 8.23% است و بيشترين ميزان كاهش مربوط به سناريو 8.5 است.نتايج: نتايج به دست آمده از تغييرات اقليم نشان دهنده آن است كه در بازه ميان مدت بيشترين ميزان تغييرات در سناريو RCP8.5 به دست مي آيد كه شامل كاهش 14.3 تا 22.8% در ميزان رواناب خواهد بود. نتايج به دست آمده از تغييرات كاربري اراضي بر اساس سياست گذاري هاي آينده در ايران نشان دهنده كاهش حداكثري 7% در ميزان رواناب متوسط ماهيانه است. در صورت بررسي همزمان تغييرات در اقليم و كاربري اراضي بر روي ميزان متوسط جريان مي توان به اين نتيجه رسيد كه در سناريو RCP8.5 بيشترين ميزان تغيير رخ خواهد داد.