اثر تاريخ كاشت بر نرخ اجزاي تبخير و تعرق ذرت در شرايط تنش شوري

تنش ‌هاي محيطي و شرايط اقليمي در دوره رشد گياه، از عوامل مؤثر بر ميزان تبخير-تعرق گياه هستند. اثر تنش شوري و تاريخ كاشت بذر بر نرخ اجزاي تبخير و تعرق ذرت (رقم سينگل كراس 704) در سال 1401 و در منطقه قزوين بررسي شد. براي تفكيك اجزاي تبخير و تعرق ذرت، كشت لايسيمتري انتخاب شد. آزمايش به‌صورت فاكتوريل و در قالب طرح كاملاً تصادفي اجرا شد. تيمارها شامل شوري خاك در چهار سطح (S1) 1.7، (S2)2.5، (S3) 3.8،  (S4)5.9 دسي‌زيمنس بر متر و تاريخ كاشت شامل 15 ارديبهشت (P1)، 4 خرداد (P2)، 24 خرداد (P3) و 13 تير (P4) بود. شوري عصاره اشباع خاك در تيمارها از طريق اعمال كسر آبشويي بر خاك، كنترل شد. مقدار روزانه رطوبت خاك توسط دستگاه رطوبت‌سنج اندازه‌گيري شد. از تابع خطي مَس-هافمن (1977) نيز به‌عنوان تابع شوري-تبخير-تعرق، تابع شوري-تعرق و تابع شوري-تبخير استفاده شد. با افزايش شوري از سطح S1 به S4 و در تاريخ‌هاي P1، P2، P3 و P4 به‌ترتيب مقدار تبخير-تعرق در محدوده 619-548، 621-549، 624-547 و 625-544 ميلي‌متر، مقدار تعرق در محدوده 429-309، 421-295، 418-281 و 412-265 ميلي‌متر و مقدار تبخير در محدوده 190-239، 200-254، 206-266 و 213-279 ميلي‌متر اندازه‌گيري شد. در اثر تنش شوري، پتانسيل آب خاك كاهش يافت و به‌دنبال آن ميزان جذب آب و تعرق گياه كاهش پيدا كرد. با كاهش جذب آب (توسط گياه)، آب باقي‌مانده از سهم تعرق در خاك، صرف جزء تبخير و افزايش آن شد. از سوي ديگر تاريخ كاشت بذر نيز بر مقدار تبخير (جزءِ نامطلوب) و تعرق (جزءِ مطلوب) مؤثر بود. به‌طوري‌كه در بيش‌ترين سطح تنش شوري و در تاريخ‌هاي P1، P2، P3 و P4، سهم تعرق گياه به‌ترتيب 12.9، 14.1، 15.6 و 17.2 درصد كاهش و سهم تبخير از سطح خاك به همان اندازه افزايش يافت. در مرحله اوليه رشد گياه، جزءِ تبخير داراي سهم غالب در پارامتر تبخير-تعرق گياه بود. به‌همين دليل قرارگيري مرحله اوليه رشد گياه در روزهاي گرم سال، باعث افزايش تلفات تبخير شد. از اين‌رو تيمار S1P1 داراي شرايط بهينه (در پژوهش حاضر) براي افزايش تعرق و كاهش تبخير بود. تابع خطي مَس-هافمن نيز نشان داد كه در تاريخ‌هاي كشت P1، P2، P3، P4 و به‌ازاي افزايش يك دسي‌زيمنس بر متر شوري خاك، ميزان تبخير-تعرق به‌ترتيب 2.51، 2.82، 3.3 و 3.65 درصد كاهش، ميزان تعرق به‌ترتيب 6.1، 7.34، 8.42 و 9.2 درصد كاهش و ميزان تبخير به‌ترتيب 5.5، 6.7، 7 و 7.82 درصد افزايش داشت. درنتيجه با كنترل شوري خاك و انتخاب تاريخ مناسب كشت بذر، مي‌توان برنامه‌ريزي مصرف بهينه آب را به‌طور بهينه مديريت نمود.