نقش فلسفه اسلامي در انقلاب مشروطه

يكي از رويدادهاي مهم اجتماعي در زندگي ايرانيان در دوره معاصر، انقلاب مشروطه است. پرسش اصلي اين نوشته آن است كه آيا فلسفه اسلامي رايج، در اين انقلاب كه درپي مهار قدرت سياسي بود، نقشي داشته است؟ اين پرسش مبتني بر يك پيش­فرض است كه هر تحول و تغيير اجتماعي براي تثبيت و تداوم خود نيازمند نظريه­پردازي پيش از وقوع يا نظريه‌هاي پسيني است. دست‌كم سه جريان فكري در ايران آن دوره حضور دارند؛ اول فلسفه اسلامي، دوم انديشه­هاي غربي كه توسط تحصيل­كردگان در غرب بيان مي­شد و سوم فقه اسلامي. پاسخ به اين‌كه آيا فلسفه اسلامي نقشي در اين تحولات داشت يا خير، به روش استنادات تاريخي اين است كه اين فلسفه، نقشي در اين رويداد نداشت. اين نقش را بعضي تحصيل­كردگان غربي و برخي مراجع فقهي، مانند نائيني با كتاب تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله، بر عهده داشتند. دليل اين غيبت، ضعف حكمت عملي در فلسفه اسلامي و بي­توجهي فيلسوفان مسلمان در اين دوره به مسائل اجتماعي است. اهميت بحث از لحاظ توجه به تجربه هاي تاريخي جريان‌هاي فكري و درس گرفتن از اشتباهات است.