معناكاوي مفهوم امنيت در شاهنامه با رويكرد نشانه‌شناسي پيرس

در شاهنامه فردوسي، به عنوان يكي از برجسته‌ترين متون حماسي ايرانيان، مفهوم امنيت به صورت رمزگان‌هاي مختلفي بيان شده است كه با بررسي و تحليل آن‌ها مي‌توان به نظام انديشگاني ايرانيان در باب مفهوم امنيت و اشكال مختلف آن، نمادهاي آن و عوامل مؤثر در آن پي برد. چارلز سندرس پيرس، يكي از بنيانگذاران نشانه‌شناسي، نشانه‌ها را به سه نوع نمادين (رابطه ميان دال و مدلول قراردادي)، شمايلي (رابطه دال و مدلول بر اساس شباهت) و نمايه‌اي (رابطه دال و مدلول علت و معلولي) تقسيم مي‌كند. مقاله حاضر، مي‌كوشد مفهوم امنيت را در شاهنامه فردوسي بر مبناي رويكرد نشانه‌شناسي پيرس واكاوي نمايد تا بدين پرسش پاسخ دهد كه در شاهنامه چگونه از نشانه‌هاي زباني براي بيان مفهوم امنيت، مرجع امنيت و عوامل ضدامنيتي استفاده شده است. نتيجه اين بررسي نشان مي‌دهد كه در شاهنامه هر سه صورت نشانه براي تعريف امنيت كاربرد داشته است. در اين اثر اگرچه واژه «امنيت» به كار نرفته است است ليكن از واژه‌هايي چون «ايمن»، «آرام»، «خوبي»، «خرد»، «آباداني» و «صلح» به معناي «امنيت» استفاده فراواني شده است كه از نوع نشانه‌هاي نمادين است. همچنين، در نشانه‌هاي زباني چون قدرت، شهرت، داد و دهش، راستي، هنر، ساز و برگ جنگي، لشكر نيرومند و جان بركف، فرمانبرداري تام، تقدس مرز و سرزمين و غيره از نشانه‌هاي نمايه‌اي به شمار مي‌رود كه در بسياري از داستان‌هاي شاهنامه علت امنيت سياسي و ملي محسوب مي‌شود. كلماتي چون ستم، بيدادگري، بي‌خردي، آز، بدي و اهريمني، منيت و غرور، جادوگري از نشانه‌هاي نمايه‌اي هستند و رابطه‌ دال و مدلول بر پايه‌ علت و معلولي است. اين نوع نشانه‌ها بر ضدامنيت رواني، اجتماعي و اقتصادي جامعه دلالت دارند. پهلواناني چون زال، رستم، سهراب و شاهزادگاني چون اسفنديار، سياوش، كي‌خسرو نشانه‌هاي شمايلي هستند كه گفتار و رفتار و كردار آنان دال‌هايي هستند كه مدلول امنيت را ترسيم مي‌كنند. موجوداتي چون اژدها، ديو و اهريمن از نشانه‌هاي شمايلي ضدامنيت ديني و اجتماعي در نظم نمادين شاهنامه به شمار مي‌آيند.