ايران و بالكاني‌ها در فضاي پسامنازعه (2023-2008)

ايران پس از انقلاب اسلامي و به‌ويژه از دهه 1990 همواره تلاش كرده است پيوندهاي فرهنگي، سياسي، نظامي و اقتصادي براي حضور و كسب نفوذ در بالكان استفاده كند، اما با استقلال كوزوو و فروكش‌كردن نسبي بحران 200 ساله، ماهيت فضاي سياسي در بالكان دگرگون شده است. تغيير در محيط سياسي منطقه و ايجاد فضاي كنشگري جديد باعث تغيير در محيط سياسي داخلي بازيگران منطقه ‌اي و همچنين تغيير در تركيب و اولويت ‌هاي بازيگران فرامنطقه ‌اي حاضر در آن شده است. در اين مقاله قصد داريم به اين پرسش پاسخ دهيم كه سياست خارجي ايران در طول سال‌هاي 2008 تا 2023 با چه فرصت‌ها و تهديد‌هايي در فضاي كنشگري جديد در بالكان مواجه بوده است؟ يافته‌ ها نشان مي ‌دهند كه ايران با توجه به گسترش ناتو و اتحاديه اروپا در ميان بالكاني ‌ها در فضاي پسامنازعه نتوانسته است از ابزارهاي نظامي و اقتصادي خويش براي افزايش نفوذ خود استفاده كند. ازاين‌رو با اتكا بر پيوندهاي فرهنگي كوشيده است ديپلماسي فرهنگي خاصي را با راهبردهاي استفاده از حضور مسلمانان در منطقه، افزايش نفوذ زبان فارسي و در مقطعي بهره‌ گيري از سنت سلطه‌ ستيزيِ چپ سياسي در بالكان به اجرا بگذارد. اين حضور و نفوذ نيز به نوبه خود مسبب شكل‌ گيريِ تهديدهاي نويني در بالكان عليه ايران شده است كه از مهمترين آنها مي ‌توان به گسترش ناتو، استقرار سپر دفاع موشكي آمريكا، رشد سلفي ‌گرايي و استقرار مجاهدين خلق در اين منطقه اشاره كرد. در اينجا با رويكرد برنامه‌ريزي استراتژيك، از مدل SWOT براي شناسايي و تحليل اين فرصت‌ ها و چالش ‌ها استفاده شده است.