بررسي رابطه گوهر و صدف دين از ديدگاه اسپينوزا

بحث از رابطه گوهر و صدف دين از موضوعات چالشي در اين دوران و پرثمر است. نفي رابطه اين دو، ضرورت عمل به شريعت را منتفي مي‌سازد و به اباحه‌گري مي‌انجامد. باروخ اسپينوزا كه از بنيان‌گذاران عصر روشنگري به‌شمار مي‌رود، با تكيه بر تحليل خود، درباره بالاترين خير و سعادت كه آن را معرفت و محبت الهي مي‌داند، شريعت را نفي مي‌كند و تنها منبع براي قواعد رسيدن به اين غايت را رجوع به علم اخلاق مي‌داند. وي با تقسيم قانون به «الهي» و «انساني» (يا تشريعي)، غرض قانون الهي را كسب بالاترين خير ذكر مي‌كند. او با ذكر ويژگي‌هايي كه براي قانون الهي برمي‌شمارد، قوانين تشريعي را از آن خارج مي‌سازد. اين قوانين شامل احكام موجود در دين تاريخي و قوانيني است كه اغراضي مانند امنيت و آسايش انسان و نظم جامعه را دنبال مي‌كنند. اين نوشتار كه با روش «تحليلي ـ انتقادي» رابطه گوهر و صدف را در انديشه اسپينوزا بررسي كرده، به كاستي‌هاي اين ديدگاه نيز اشاره كرده است. انديشه گوهرشناسي اسپينوزا بر مباني دين‌شناختي عصر روشنگري مبتني است و اين مباني محل تأمل است. او اراده تكويني و تشريعي خداوند را خلط كرده و ويژگي‌هاي غيرقابل قبولي را براي قانون الهي برشمرده است. برخلاف ديدگاه وي، قوانين اجتماعي بسترساز خير برتر هستند و دين تاريخي مي‌تواند ما را در اين مسير ياري كند و دانش اخلاق به تنهايي توان رساندن انسان به اين خير را ندارد.