مقايسه ميزان رسوب‌گذاري در كانال‌هاي آبگير فيدر يك و فيدر دو

سابقه و هدف: رودخانه‌ها يكي از ارزان‌ترين و در دسترس‌ترين منابع آب مي‌باشند. ساخت آبگيرهاي جانبي از قديمي‌ترين روش‌هاي استفاده از آب رودخانه‌ها مي‌باشد. دشت سيستان در جنوب ‌شرقي كشور وابستگي شديدي به منابع آب‌هاي سطحي دارد. در شرايط كنوني با توجه به سال‌ها خشكسالي در اين دشت، تنها منبع آبي دشت سيستان، مخازن چاه‌نيمه مي‌باشند. كانال آبگير فيدر يك نخستين مسير هدايت جريان آب از رودخانه سيستان به سمت مخازن چاه‌نيمه‌ها مي‌باشد. در سال‌هاي اخير كانال فيدر دو، با توجه به ضرورت افزايش آبگيري مخازن چاه‌نيمه از رودخانه سيستان احداث گرديد. شيب كم دشت سيستان، كانال‌هاي آن را مستعد رسوب‌گذاري نموده است و از اين رو سالانه هزينه‌هاي زيادي صرف لايروبي رودخانه سيستان و كانال‌هاي وابسته مي‌شود. مواد و روش‌ها: مطالعات هيدروليك رودخانه، انتقال رسوب و تغييرات آبراهه از طريق مدل فيزيكي و يا مدل رياضي انجام مي گيرد. مدل رياضي HEC RAS، يكي از مدل‌هاي رايج حل معادلات جريان ماندگار و غير ماندگار به‌منظور تعيين تراز سطح آب و مشخصات هيدروليكي جريان مي‌باشد و مي‌تواند محاسبات مربوط به رسوبات را با داده‌هاي جريان شبه غيرماندگار انجام دهد. در پژوهش حاضر از HEC RAS 6 به‌ منظور انجام شبيه‌سازي نحوه رسوب‌گذاري در كانال‌هاي آبگير‌ فيدر يك و فيدر دو در شرايط رقوم حداقل سطح آب مخازن چاه‌نيمه استفاده گرديد. شبيه‌سازي جريان در مدل به صورت شبه‌ غيردائمي، با استفاده از روش گام‌به گام استاندارد و براساس هيدروگراف سالانه به حجم يك ميليارد متر مكعب انجام گرديد. در اين تحقيق تابع انتقال رسوب توفالتي براي تعيين ظرفيت رسوب مقاطع در نظر گرفته شد.يافته‌ها: براساس نتايج اين تحقيق، معادله‌ انتقال رسوب توفالتي با شاخص جذر ميانگين مربعات خطا برابر با 52162 تن و شاخص ضريب تبيين برابر 0.89 به عنوان بهترين رابطه رسوبي در مدل HEC RAS براي رودخانه سيستان انتخاب گرديد. براساس نتايج مدل‌سازي، در هر دو سناريوي آبگيري كانال آبگير فيدر يك و كانال آبگير فيدر دو در شرايط رقوم حداقل سطح آب مخازن چاه‌نيمه، مقاطع عرضي رودخانه سيستان مورد فرسايش قرار مي‌گيرند. در كانال آبگير فيدر يك حجم فرسايش برابر با 125000 متر مكعب رخ مي‌دهد كه باعث كاهش تراز بستر كانال فيدر يك به مقدار2.9 متر مي‌گردد در حاليكه در شرايط يكسان در كانال آبگير فيدر دو، حجم رسوب‌گذاري برابر با 1572000 متر مكعب ايجاد مي‌گردد كه باعث افزايش تراز بستر آن به مقدار 5.2 متر مي‌شود. نتيجه‌گيري: در شرايط رقوم حداقل سطح آب مخازن چاه‌نيمه، كانال آبگير فيدر يك فرسايش پذير و كانال آبگير فيدر دو رسوبگذار مي‌باشد بنابراين كانال فيدر يك نسبت به كانال فيدر دو بدليل هزينه‌هاي لايروبي كمتر، برتري دارد.