تحليل پايداري بوم‌نظام‌هاي كشاورزي براساس شاخص پيوند آب غذا انرژي در محصولات گندم‌آبي و ذرت‌دانه‌اي شمال خوزستان

سابقه و هدف: سيستم‌هاي توليد غلات در ايران اغلب با هزينه بالا و بهره‌وري پايين همراه است و به واسطه مصرف و كاربرد بي‌رويه نهاده‌ها، صدمات جبران ناپذيري به محيط‌زيست وارد مي‌نمايند. از مهمترين مسائل مديريت كارآمد، دستيابي به عملكرد پايدار است. دستيابي به پايداري كشاورزي براي نسل فعلي و آينده حياتي است. از سويي مديريت استفاده از آب و انرژي براي توليد غذا چالش اصلي كشاورزي در كشورهاي توسعه يافته است. پژوهش حاضر با هدف مقايسه سطح پايداري دو محصول استراتژيك گندم‌آبي و ذرت‌دانه‌اي در شمال استان خوزستان در سال زراعي 1399 1401 انجام گرديد.مواد و روش‌ها: در اين مطالعه جهت تعيين سطح پايداري دو محصول مذكور از شاخص پايداري پيوند آب غذا انرژي (WFENI) به‌عنوان ابزار مناسبي در راستاي دستيابي به اصول پايداري استفاده شد. به اين منظور، براساس روش نمونه‌برداري تصادفي ساده مصاحبه با 400 نفر كشاورز گندم‌كار و ذرت‌كار از طريق پرسشنامه صورت پذيرفت. در اين پژوهش جهت تحليل پيوند آب غذا انرژي؛ قيمت يك سري از نهاده‌ها طي مصاحبه با كشاورزان منطقه مطالعاتي بدست آمد، قيمت ساير ورودي‌ها و محصولات نيز از پايگاه‌هاي اينترنتي محاسبه شده است. يافته‌ها: مقدار شاخص نكسوس در منطقه مطالعاتي، براي محصول گندم آبي 0.160 و براي ذرت دانه‌اي 0.157 بدست آمد. در اين مطالعه كشت گندم در مقايسه با ذرت دانه‌اي از ناپايداري زيست‌محيطي كمتري برخوردار است. يافته‌ها نشان داد در منطقه مطالعاتي سود حاصل از توليد گندم بيش از سود محصول ذرت است؛ كه نشان مي‌دهد توليد ذرت علاوه بر تحميل هزينه‌هاي زيست‌محيطي، هزينه‌هاي اقتصادي بيشتري را به دنبال دارد. به‌علاوه بهره‌وري اقتصادي آب به ميزان 05 E1.86 و بهره‌وري جرم‌انرژي 05 E2.51 در گندم‌آبي محاسبه گرديد. همچنين در ذرت‌دانه‌اي نيز ميزان بهره‌وري جرم‌انرژي 05 E1.62 و بهره‌وري اقتصادي آب 06 E2.01 بدست آمد. بوم نظام توليد گندم از لحاظ عملكرد، تجديدپذيري و پايداري محيطي از بوم نظام توليد ذرت مطلوب‌تر است و فشار كمتري بر محيط‌زيست وارد مي‌كند. همچنين بهره‌وري آب و انرژي مربوط به گندم و ذرت بسيار پايين است.نتيجه‌گيري: نتايج اين مطالعه مي‌تواند به‌عنوان ابزاري جامع و مؤثر براي تعيين استراتژي‌هاي مناسب الگوي‌كشت، مديريت منابع آب و انرژي از طريق به‌حداقل رساندن مصرف آب و انرژي و به‌حداكثر رساندن بهره‌وري آن‌ها در منطقه مورد استفاده قرار گيرد. بنابراين شاخص WFENI يك ابزار مهم در مديريت مزارع است كه با در نظر گرفتن جنبه‌هاي اقتصادي و زيست محيطي به عنوان يك شاخص جامع و كامل مي‌تواند در جهت پايش فعاليت‌هاي كشاورزي و نهايتاً دستيابي به پايداري مورد استفاده قرار گيرد. استفاده از شاخص پيوند آب غذا انرژي نشان داد كه داشتن ديدگاه سيستمي در ميان نهاده‌هاي كشاورزي مي‌تواند هزينه‌هاي توليد را كاهش دهد، بهره‌وري را در سطح مزرعه افزايش دهد و در جهت تقويت معيشت كشاورزان گام بردارد، زيرا همه عوامل توليد در سيستم كشاورزي ذاتاً به هم مرتبط هستند.