واكاوي نشانه-معناشناسي نظام‌هاي گفتماني آيه پانزدهم سوره حج

تحليل هاي زبان شناختي از رويكردهاي نوين مواجهه با متون ديني، ازجمله قرآن كريم است كه با استخراج مؤلفه هاي فرهنگيِ زبان، ساحت هاي انسان شناختيِ آن را ترسيم و با كشف تعاملات زبان با ساختارهاي فكري ـ اجتماعي در متون، بسياري از ابهامات معنايي را مرتفع مي نمايد. برداشت هاي معنايي متفاوت و نيز شبهه ناك نظير القاي مفهوم خودكشي پيرامون آيه پانزدهم سوره حج، ضرورت بازخواني آيه مذكور را دو چندان مي كند. لذا در نوشتار حاضر با رويكرد توصيفي-تحليلي تلاش شد، با ارائه خوانشي هدفمند از آيه پانزدهم سوره حج و با تحليل نظام‌هاي گفتماني مستتر در آيه روشن سازيم كه برداشت‌هاي موجود از آيه و شبهاتي كه نسبت به آن مطرح است، چگونه توجيه مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش نشان داد شبكه گفتماني‌اي كه با عنايت به سياق درون متني و بافت برون زباني، شكل مي‌گيرد حاكي از لجاجت مخالفان گفتمان توحيدي قرآن است كه با حق مجادله مي‌كنند. در آيات ابتدايي سوره حج با يك نظام هوشمند از نوع القايي مواجه هستيم كه تلاش دارد توانش مخاطبان را تحت تأثير قرار دهد. آيه در پاسخ به اين گفتمان در مقام تجويز كنشي ناشدني است و براي اين كه توانش مخاطب را به جهت نفي كنش، تحريك كند، از فشاره تنشي-عاطفي بهره مي‌برد تا در نهايت گفتمان مشيت الهي را ثابت كند. اين نظام گفتماني تابع تغيير وضعيت از شرايط اوليه يعني نقش انگيزه‌بخشي به شرايط ثانويه يا نقشِ معرفتي است. شرايط اوليه ظن نسبت به نصرت الهي و شرايط ثانويه باور به گفتمان مشيت الهي است. در اين جا گفته‌پرداز قصد دارد، گفته‌ياب را به نفي كنش (عدم سوء ظن نسبت به نصرت الهي) سوق دهد.