تحليل رابطه‌ي اخلاق محيط‌زيستي با رفتار صرفه‌جويي در مصرف انرژي: مطالعه موردي دانشجويان كشاورزي

مقدمه: انسان‌محوري يكي از دلايل اصلي بحران‌هاي محيط‌زيستي است كه ريشه در چارچوب مصرف‌گرايي دارد و مصرف‌گرايي در انرژي، تقاضاي بيشتر براي منابع طبيعي را در پي دارد. فلسفه محيط‌زيست با نقد انسان‌محوري، تلقي فرهنگ غربي از طبيعت را مورد ترديد قرار داده و اين روند را با نقد عقلانيت ابزاري و تأكيد بر ارزش ذاتي طبيعت به چالش كشيده است. مصرف مؤلفه‌اي مهم براي دستيابي به توسعه پايدار و صرفه‌جويي در مصرف انرژي يكي از راه‌هاي دستيابي به محيط‌زيست پاك‌تر و سالم‌تر و مديريت تغييرات اقليمي است. افزايش سريع مصرف انرژي براي فعاليت‌هاي اجتماعي اقتصادي، منبع اصلي افزايش مداوم انتشار گازهاي گلخانه‌اي است كه باعث گرم شدن كره زمين و اثرات تغييرات آب‌وهوايي مي‌شود. از ديدگاه علم روان‌شناسي محيط‌زيست، پرداختن به تغييرات اقليمي به عنوان يك چالش اساسي تلقي مي‌شود كه مستلزم درك عميق از فرآيندهاي رواني دخيل در رفتارها و سبك زندگي دوستدار محيط‌زيست به طور كلي و مصرف انرژي به طور خاص است. شواهد نشان مي‌دهند مداخلات فني به تنهايي نمي‎توانند در كاهش مصرف انرژي تأثير داشته باشند و رفتار مصرف‌كنندگان بايد تغيير يابد. مواد و روش‌ها: هدف كلي اين پژوهش تحليل رابطه‌ي اخلاق محيط‌زيستي با رفتار صرفه‌جويي در مصرف انرژي دانشجويان كشاورزي بود. براي دستيابي به اين هدف، از فن پيمايش استفاده شد. جامعه آماري پژوهش دانشجويان كارشناسي‌ارشد و دكتري كشاورزي دانشگاه تهران بودند كه با استفاده از روش نمونه‌گيري تصادفي ساده و جدول كرجيسي و مورگان، 126 نفر نمونه‌گيري شدند. پرسشنامه ابزار جمع‌آوري اطلاعات بود كه در سه بخش ويژگي‌هاي جمعيت‌شناختي دانشجويان، رفتار صرفه‌جويي در مصرف انرژي و اخلاق محيط‌زيستي طراحي شده بود. روايي صوري پرسشنامه با كسب نظر متخصصان بررسي شد و اصلاحات لازم صورت گرفت. همچنين روايي آن با استفاده از روايي همگرا و واگرا و پايايي آن با محاسبه آلفاي كرونباخ و پايايي تركيبي به دست آمد.نتايج: يافته‌هاي پژوهش نشان داد زيست‌بوم‌محوري، خدامحوري و انسان‌محوري به ترتيب در اولويت اول تا سوم دانشجويان قرار گرفته‌اند. بر اساس نتايج مدل‌سازي معادلات ساختاري، فقط اخلاق محيط‌زيستي زيست‌بوم‌محور در رفتار صرفه‌جويي در مصرف انرژي تأثيرگذار بوده و مدل پژوهش توانسته است 38 درصد از تغييرات رفتار صرفه‌جويي در مصرف انرژي دانشجويان را تبيين نمايد.بحث: بهره‌برداري بي‌رويه از منابع طبيعي براي تأمين انرژي و هدر دادن منابع انرژي، از مصداق‌هاي بارز توجه به نيازهاي انساني، بدون توجه به ظرفيت و پتانسيل طبيعت است. با عنايت به اخلاق زيست‌بوم‌محور، گفتمان ارزش ذاتي بايد به گفتمان غالب در سياست‌گذاري‌هاي انرژي بدل شود و تغيير رويكرد از توسعه‌گرايي با محوريت انسان، به بوم‌نظام‌گرايي با محوريت محيط‌زيست بايد در دستور كار قرار گيرد تا شكاف ايجاد شده بين انسان‌محوري و زيست‌بوم‌محوري ترميم شود. اين كه دانشجويان بر انسان‌محوري يا زيست‌بوم‌محوري تمركز كنند، بر درك محيط‌زيست و حفاظت از آن و نگرش آنان به محيط‌زيست تأثير مي‌گذارد. آموزش زيست‌بوم‌محوري به دانشجويان يكي از اولويت‌هاي مهم در اين زمينه است. آموزشي كه باعث مي‌شود دانشجويان از ارزش ذاتي طبيعت آگاه شوند. اين فرآيند نقد ارزش‌هاي مسلط مانند مصرف‌ بي‌رويه انرژي را افزايش و اثرات جانبي منفي توسعه را با اهميت جلوه مي‌دهد. نكته كليدي در آموزش پايداري محيط‌زيستي، رويكردهاي آموزشي متمركز بر توسعه تفكر انتقادي و تأملي است. در اين آموزش‌ها بايد همدلي با حيات بر روي كره زمين، گوش دادن به زمين و اقدام براي حفاظت از زيست‎كره تشويق شود.