برنامه‌ريزي راهبردي كاهش هزينه اجتماعي آلودگي هواي شهر تهران ناشي از اتوبوس‌هاي درون شهري

مقدمه: شهر تهران به دليل جمعيت زياد، كمبود فضاي سبز، بافت شهري نامناسب و تراكم ترافيك در رديف آلوده ترين شهرهاي جهان محسوب مي گردد. آلودگي هواي شهر تهران يكي از چالش‌ هاي اساسي بهداشتي و محيط‌ زيستي است كه مي‌ تواند عواقب جدي براي سلامت شهروندان و هزينه‌ هاي اجتماعي آن‌ها به همراه داشته باشد. در اين ميان اتوبوس‌ هاي درون شهري به‌عنوان يكي از ابزارهاي اصلي حمل و نقل عمومي، نقش مهمي در جابجايي مسافران دارند، اما در عين حال، به دليل سوخت‌هاي فسيلي و فناوري‌هاي قديمي، سهم عمده‌اي در انتشار آلاينده‌ها بر عهده دارند. اين انتشار آلودگي به نوبه خود منجر به پيامدهاي منفي و هزينه‌هاي زيادي براي جامعه مي‌شود. لذا در مطالعه حاضر ضمن تعيين ارزش خسارت محيط زيستي ناشي از انتشار آلاينده در پايانه هاي اتوبوس هاي درون شهري تهران در سال  1399 بر اساس اطلاعات اخذ شده از سازمان حمل و نقل و ترافيك شهري شهرداري تهران، به تحليل نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهديدهاي اتوبوس‌ هاي درون شهري در انتشار آلاينده هاي محيطي با استفاده از الگوي سوات پرداخته شده است.مواد و روش: تحقيق حاضر مبتني بر روش رويكرد تحليلي -توصيفي با استفاده از پژوهش ميداني و مطالعات كتابخانه‌ اي انجام شده است. بر اين اساس ارزيابي نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهديد سيستم و ارائه راهكارهاي كاهش آلودگي در قالب تحليل استراتژيك SWOT صورت پذيرفته است. اطلاعات مورد نياز با استفاده از مصاحبه و تكميل 60 پرسشنامه توسط خبرگان، كارشناسان و رانندگان مجموعه شش سامانه اصلي در شركت اتوبوسراني شهر تهران گردآوري گرديد. روايي پرسشنامه ها توسط 10 نفر از كارشناسان صاحب نظر و پايايي آن از طريق آلفاي كرونباخ ( 89/=0 α) مورد تأييد واقع شده است.نتايج:  مطابق نتايج، هزينه اجتماعي آلايندگي در طول يك دوره سالانه ناشي از مصرف گازوئيل 829.43 ميليارد ريال برآورد گرديده كه به محيط زيست تحميل مي‌ شود. رقم مذكور بر اساس قيمت سايه‌ اي معادل آلاينده CO2 و بر مبناي قيمت سال 1399 درنظر گرفته شده است. همچنين نتايج نشان داد، مهم ترين نقاط ضعف آلودگي حمل و نقل عمومي كلان شهر تهران به ترتيب به اثرات نامطلوب ازدحام بالاي ترافيكي در ساعت اوج بر عملكرد سامانه حمل و نقل عمومي و خصوصي و همچنين استفاده زياد از خودروي شخصي به ويژه خودروهاي تك سرنشين در انجام سفرهاي درون شهري اختصاص دارد. علاوه بر آن طبق نتايج مهمترين تهديدها شامل ساختار چند هسته اي كلان شهر تهران و وسعت زياد محدوده شهري، موقعيت جغرافيايي شهر تهران و تغييرات آب و هوايي ناشي از ريزگردها مي باشد. لازم به ذكر است، نمرات نهايي حاصل از تحليل ماتريس عوامل داخلي (IFE) و ماتريس خارجي (EFE) به ترتيب برابر با 2.75 و 2.59 محاسبه شده است.بحث: بر اين اساس وضعيت راهكارهاي مورد نظر براي كاهش آلودگي در موقعيت تهاجمي قرار دارد كه بر مبناي آن مي بايست از توانمندي ها و پتانسيل هاي موجود و از تركيب نقاط قوت و فرصت هاي پيش رو حداكثر بهره‌ مندي را به دست آورد. طبق نتايج احداث و توسعه سريع خطوط مترو، تعدد شبكه هاي بزرگراهي در شهر و اولويت مديريت شهري جهت احداث و گسترش خطوط BRT در مناطق مختلف شهر، مهم ترين نقاط قوت و هم چنين وجود پتانسيل توليد قطعات مربوط به ناوگان اتوبوسراني جهت توسعه آن در داخل كشور، اثرگذاري بالاي رسانه ها در تغيير ديدگاه ترافيكي شهروندان و امكان نظارت فني بيش تر جهت استفاده بهينه تر از سوخت و كاهش مصرف آن، مهم‌ ترين فرصت ها در كاهش آلودگي توسط ناوگان عمومي است.