عوامل اثرگذار بر آلودگي با لحاظ پيچيدگي اقتصادي و ارتباط متقابل ريسك اقتصادي و سرمايه‌گذاري

مقدمه: مطابق آمار بانك جهاني ميزان انتشار دي‌اكسيدكربن در ايران، طي سي سال‌ اخير رشد 210.65 درصدي داشته است. در چنين شرايطي بايد اين وضعيت نامطلوب را در راستاي استانداردهاي محيط زيستي تغيير داده كه طبعاً شناسايي عوامل مهم اثرگذار بر آلودگي ضرورت مي‌يابد. هدف اصلي اين تحقيق بررسي عواملي است كه مطابق پيشينه به نظر مي‌رسند، بر آلودگي تأثيرگذار ‌باشند. با بهبود پيچيدگي اقتصادي، دانش بالاتر و پيشرفت فناوري مي‌تواند منجر به فعاليت‌هاي با آلايندگي كمتر ‌شود. كاهش ريسك اقتصادي و به‌تبع آن افزايش سرمايه‌گذاري درصورتي‌كه به دنبال آن كارا مورد استفاده قرار دادن نهاده‌ها و استفاده از فناوري محيط‌ زيستي رخ ‌دهد، مي‌تواند با غلبه بر اثر مقياس آلودگي را كاهش دهد. قيمت‌هاي بيشتر انرژي، فناوري‌هاي انرژي ‌اندوز و قيمت‌هاي پايين انرژي، فناوري‌هايي با سهم بيشتر نهاده انرژي را بر بنگاه‌ها تحميل نموده كه اين بر محيط زيست اثرگذار است. تأثير گسترش تجارت بر آلودگي، به برآيند اثرهاي مقياس، تركيب و فني بستگي دارد. ICT مي‌تواند كارايي مصرف انرژي را با حركت اقتصاد به سمت ساختار دانش‌‌بنيان، از طريق جانشيني اطلاعات به‌جاي انرژي تغيير داده و از اين طريق بر آلودگي اثرگذار باشد. تراكم شهري مي‌تواند با ايجاد صرفه مقياس براي زيرساخت‌هاي عمومي شهري مصرف انرژي را كاهش داده، در حالي ‌كه عدم وجود زيرساخت‌هاي مناسب شهري تأثير عكس دارد. اين كه FDI  موجب افزايش مزيت نسبي در كدامين بخش توليدي باشد، بر آلودگي اثرگذار است. همچنين فناوري پيشرفته‌اي كه همراه با FDI وارد مي‌شود، بر محيط زيست اثرگذار است.مواد و روش‌ها: متغيرهاي توضيحي مدل پيچيدگي اقتصادي، ارتباط متقابل ريسك اقتصادي و سرمايه‌گذاري، ارتباط متقابل قيمت انرژي و شدت انرژي، آزادسازي تجاري، كاربران اينترنت، سرمايه سرانه، سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي و نرخ شهرنشيني و متغير وابسته انتشار دي‌اكسيدكربن مي‌باشد. اطلاعات متغيرها از بانك جهاني، وب‌سايت دانشگاه ام‌آي‌تي و بانك اطلاعاتي راهنماي بين‌المللي ريسك كشوري (ICRG‌) و ترازنامه انرژِي به ‌دست‌ آمده است. دوره مورد بررسي طي سال‌هاي 2022-2000 بوده و در برآورد از روش ARDL و نرم‌افزار EViews 9 استفاده ‌شده‌ است.نتايج: با افزايش متغيرهاي پيچيدگي اقتصادي، ارتباط متقابل قيمت انرژي - شدت انرژي، كاربران اينترنت و سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي ميزان انتشار دي‌اكسيدكربن در هر دو بازه زماني كوتاه‌ مدت و بلند مدت كاهش مي‌يابد. متغيرهاي اثرات متقابل ريسك اقتصادي - سرمايه‌گذاري و سرمايه سرانه بر آلودگي تأثير معني‌‌داري در هر دو بازه زماني ايجاد نكرده است. آزادسازي تجاري و شهرنشيني تأثير منفي معني‌داري بر كيفيت محيط‌زيست در كوتاه‌‌مدت و بلندمدت ايجاد نموده است.بحث: بهبود پيچيدگي اقتصادي، غلبه اثر فني و ساختاري بر اثر مقياس را به همراه داشته و آلودگي را كاهش داده است. افزايش سرمايه‌گذاري در كشور توأم با كاهش ريسك اقتصادي هنوز به حدي نرسيده كه بتواند از كانال رشد اقتصادي آلودگي را كاهش دهد. با افزايش قيمت انرژي انگيزه‌ها در جهت افزايش كارايي انرژي قرار گرفته كه درنتيجه آن آلودگي كاهش مي‌يابد. در اثر افزايش صادرات ناشي از آزادسازي تجاري، استفاده از منابع و انرژي به‌ صورت نامناسب بوده و در اين راستا از قوانين و استانداردهاي محيط زيستي نيز چشم ‌پوشي شده است. گسترش شهرنشيني با گسترش فعاليت‌هاي اقتصادي آلودگي را افزايش داده و در اين راستا نتوانسته براي زيرساخت‌هاي عمومي شهري از طريق ايجاد صرفه‌هاي مقياس كاهش شدت انرژي و آلودگي را به همراه داشته باشد. سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي با امكان بهبود كارايي انرژي از طريق سرريز تكنولوژي از بنگاه‌هاي خارجي به بنگاه‌هاي داخلي آلودگي را كاهش مي‌دهد.