نوآوري اجتماعي: بصيرت‌هايي از فلسفه تحليلي فناوري

ايده اصلي اين مقاله از مقايسه «نوآوري اجتماعي» با «نوآوري فناورانه» (نوآوري مصنوعات فناورانه) شكل گرفته است. در مطالعات نوآوري عموماً (بر اساس ديدگاه شومپيتر) نوآوري را «هرگونه ابداع يا خلاقيت در ايده، روش، محصول (مصنوع)، خدمات و ... » مي‌دانند «كه به بازار و مشتري متصل شود» (ابداعِ تجاري‌سازي‌شده). بر اساس اين تعريف، تا زماني كه يك «ابداع» به بازار راه پيدا نكرده باشد نمي‌تواند نوآوري (شومپيتري) تلقي شود. بديهي است كه اغلب مصنوعات فناورانه ابداع‌شده را مي‌توان با مكانيسم‌هاي كم‌وبيش مشخصي تجاري‌سازي كرد ولي در خصوص ابداعات اجتماعي، چنين چيزي حتي اگر مقدور باشد لزوماً مطلوب نيست. بنابراين مسئله اصلي مقاله اين است كه آيا اصولاً «نوآوري اجتماعي» را مي‌توان/بايد نوآوري شومپيتري تلقي كرد؟ براي پاسخگويي به اين پرسش، دو مقوله «هدف» و «وسيله» در نوآوري اجتماعي مورد بررسي قرار مي‌گيرند و بر اين اساس، از اين ادعا دفاع مي‌شود كه نوآوري‌ اجتماعي، يك نوآوري شومپيتري نيست. در يك نوآوري اجتماعي، «هدف» نمي‌تواند «صرفاً (يا كاملاً) غيراجتماعي» باشد گرچه ممكن است «علاوه بر» هدف اجتماعي، اهداف اقتصادي، فناورانه يا ... نيز برآورده شود. در واقع، اگر هدف يك نوآوري، صرفاً سود اقتصاديِ بنگاه باشد ولي شيوه دستيابي به هدف، تغييرات غيرفني و از نوع اجتماعي (انساني-سازماني) باشد، همچنان از دايره نوآوري اجتماعي خارج است. از نظر «وسيله» نيز نوآوري اجتماعي، وابسته به «نقش فعال» افراد و گروه‌هاي اجتماعي، و فرايندي از پايين به بالاست (نوآوري اجتماعي فعال در مقابل نوآوري اجتماعي منفعل). در اين مقاله نشان داده مي‌شود كه بهترين «وسيله» براي ايجاد نوآوري اجتماعيِ فعال، تفكر «طراحي اشياي اجتماعي» (به جاي به‌كارگيري اشياي اجتماعي از پيش موجود) است.