ارزيابي حساسيت پذيري وقوع زمين لغزش و همبستگي آن با شبكه جاده هاي جنگلي (مطالعه موردي: شهرستان رامسر)

مقدمه و هدف: زمين لغزش ها از جمله مخاطرات محيطي است كه هرساله موجب خسارات زياد جاني و مالي در قسمت هاي وسيعي از نواحي كوهستاني كشورمان مي شود، از اين رو شناسايي عوامل مهم و موثر بر وقوع  اين پديده، مي تواند به عنوان ابزاري كاربردي در كاهش زيان احتمالي مورد استفاده قرار گيرد. بنابراين شناخت عوامل محيطي تأثيرگذار در شكل‌گيري وقوع زمين لغزش در شبكه هاي ارتباطي جنگلي از اهميت زيادي برخوردار است. شهرستان رامسر به دليل توپوگرافي عمدتاً كوهستاني، و فعاليت زمين ساختي زياد، پتانسيل طبيعي براي زمين‌لغزش‌هاي گسترده در حريم شبكه هاي ارتباطي را دارد. هدف از اين پژوهش، پهنه بندي حساسيت پذيري وقوع زمين لغزش در محدوده شهرستان رامسر با در نظر گرفتن عوامل موثر به خصوص شبكه جاده هاي جنگلي و استفاده از قابليت هاي سيستم اطلاعات جغرافيايي مي باشد. مواد و روش‌ها: بدين منظور در ابتدا موقعيت زمين لغزش ها با استفاده از مطالعات ميداني، گزارش هاي تاريخي و تصاوير گوگل ارث مشخص شد. در مجموع 95 زمين لغزش در منطقه شناسايي، كه به دو گروه براي مدل سازي (70 درصد) و ارزيابي (30درصد) تقسيم شد. جهت تحليل مكاني حساسيت پذيري وقوع زمين لغزش معيارهايي از قبيل: شيب، جهت شيب، كاربري اراضي، فاصله از مراكز سكونتي، انحناي زمين، بارش، دما، فرسايس، ارتفاع، تراكم پوشش گياهي، واحدهاي سنگ شناسي، بافت خاك، تراكم آبراهه، فاصله از جاده، و شاخص رطوبت توپوگرافي مورد استفاده قرار گرفت. به‌منظور محاسبه تراكم و ميزان سبزي پوشش گياهي از پروداكت 16 روزه ماهواره لندست 8  در محيط سامانه گوگل ارث انجين استفاده گرديد و خروجي نهايي با روش هاي رگرسيون وزني در GIS محاسبه شد. تمامي فرآيندها و تجزيه تحليل داده ها در محيط Excel و نرم‌افزار (ArcMap) انجام شد. همچنين به منظور ارزيابي و اعتبار سنجي مدل ها از منحني تشخيص عملكرد نسبي (ROC) استفاده شد. يافته‌ها: مهمترين عوامل تاثيرگذار در حساسيت پذيري زمين لغزش شامل نوع خاك، شيب زمين، پوشش گياهي، زمين‌شناسي،جريان هاي هيدروژئولوژيكي، توپوگرافي، ميزان بارندگي و خطوط ارتباطي هستند. پهنه هاي با حساسيت پذيري وقوع زمين لغزش و تراكم زمين لغزش ها در مناطقي نمايان شده است كه عمدتاً مناطق حاشيه محور هاي مواصلاتي را شامل مي شود. به دليل احداث گسترده ساختمان‌ها و تأثيرات جانبي جاده‌سازي، و همچنين به دليل تخريب شيب طبيعي زمين براي ايجاد جاده و گسترش آن، در اين مناطق به وقوع پيوسته است. تطبيق پارامتر هاي مؤثر بر وقوع زمين لغزش با لايـه پراكنش زمين لغزش ها نشان داد حدود 76 درصد از زمين لغزش ها در محدوده شـيب 11 – 38 درجه رخ داده اند. فرسايش دامنه ها به وسيله جريان هاي پرسرعت سيلابي، باعـث بروز بيش از 63 درصد از زمين لغزش ها تا فاصله 500 متري از آبراهه ها شده است. در كنار سه عامل اصلي نوع خاك، شيب طبيعي زمين، فرسايش دامنه ها وقوع خطر زمين لغزش، بازسازي و توسعه جاده بدون در نظر گرفتن اصول پايداري شيب باعث از بين رفتن تكيه گاه در شيب هاي تند شده و در صورت مساعد بودن ساير شرايط، بروز زمين لغزش را سبب شده است. بيش از نيمي از زمين لغزش رخ داده در منطقه در تناوبي از سنگ، شيل، ماسه سنگ، سنگ جوش، همراه با لايه هايي از زغال رخ داده اند. قطع لايه زمين لغزش رخ داده با طبقات فاصله از جاده نشان داده رخ داد زمين لغزش تا فاصله 400 متري از جاده به دليل تأثير مستقيم عمليات راه سازي و ترانشه زني در به هم زدن تعادل دامنه هاي مشرف به جاده بوده است، به گونه اي كه با دور شدن از جاده اصلي مساحت زمين لغزش ها به تدريج كم تر مي شود. نتايج نشان داد مدل نسبت فراواني (Frequency ratio models) با سطح زير منحني 0/760 دقت قابل قبولي براي تهيه نقشه حساسيت زمين لغزش ارائه كرده است. نتايج به دست آمده نقشه نهايي حساسيت پذيري وقوع زمين لغزش نشان‌دهنده آن است كه طبقه 5 با ضريب حساسيت پذيري خيلي زياد 13/06 درصد از كل مساحت منطقه، طبقه4 با ضريب حساسيت پذيري زياد 16/35 درصد، طبقه3 با ضريب حساسيت پذيري متوسط22/32 درصد، طبقه 2 با ضريب حساسيت پذيري كم27/46 درصد، طبقه1 با ضريب حساسيت پذيري خيلي كم20/79 درصد را به خود اختصاص داده اند در نتيجه31/79 درصد از كل منطقه در معرض لغزش شديد قرار دارد.  با توجه به نقشه نهايي و  ارتباط نزديك بين حضور جاده و وقوع زمين لغزش مي توان بيان داشت كه جاده هاي شمال غربي و شرقي  شهرستان رامسر بيش تر در معرض وقوع زمين لغزش هستند. نتيجه‌گيري: به نظر مي رسد حذف پوشش گياهي، تغيير مسير آبراهه ،تغيير شيب طبيعي زمين،برداشت خاك ها و سنگ ها براي ساخت جاده در منطقه باعث بروز زمين زلغزش ها در اطراف جاده هاي جنگلي شده است. محدوده‌هاي حاشيه محورهاي مواصلاتي افتراق زيادي بين ضرايب حساسيت پذيري نشان داده اند، كه اين امر نشان‌دهنده اهميت بالقوه وقوع زمين‌لغزش در اين مناطق است. مي‌توان نتيجه گرفت كه ارائه توصيه‌ها و راه كارهاي مناسب براي كاهش ريسك‌هاي زمين‌لغزش‌ها، بهبود مديريت مناطق و اجراي استراتژي‌هاي پيشگيرانه در اين منطقه بسيار ضروري است. اين تحقيق نشان مي‌دهد كه با انجام تحليل‌هاي دقيق و انطباق با وضعيت محيطي، مي‌توان تدابير مؤثري را به منظور كاهش آثار زمين‌لغزش‌ها و افزايش پايداري مناطق اجرايي كرد. از اين‌رو، تركيبي از تحليل‌هاي زمين‌شناسي، هيدروژئولوژي، توپوگرافي و اطلاعات جغرافيايي مي‌تواند به عنوان يك ابزار موثر براي مطالعه، پيش‌بيني و مديريت ريسك زمين‌لغزش‌ها در مناطق كوهستاني استفاده شود.