تفسيرى نو از اعتباريات علّامه طباطبايى با نگاهى تطبيقى به رساله اعتباريات و تفسير الميزان

A New Interpretation of Allamah Tabatabaʹiʹs "Conventional" (Itibaryat) by Comparing his Treatise on Conventionals with Al-Mtzan

علّامه طباطبائى گاه بايد و نبايد را از امورى اعتبارى مى‏داند كه انسان آن را بين خود و فعلش جعل مى‏كند تا فعل ضرورت يابد. درباره معناى حسن و قبح هم ايشان دو نظر دارد: 1) حسن و قبح را امرى اعتبارى، و عبارت از ملايمت و منافرت با طبع انسان دانسته است، و از آنجا كه انسان‏ها در طبع با هم متفاوت‏اند، حسن و قبح را از امور نسبى شمرده است؛ 2) حسن و قبح را عبارت از ملايمت و منافرت فعل با غايت مطلوب دانسته است. معناى دوم علّامه از حسن و قبح ما را به اين نكته رهنمون مى‏سازد كه ايشان حسن و قبح را در اين معنا معقول ثانى فلسفى مى‏داند؛ اگرچه به آن تصريح نمى‏كند. مهم تفكيك اين دو معنا از يكديگر است، كارى كه هيچ‏كدام از شارحان علّامه به آن نپرداخته‏اند. نگارنده در اين مقاله كوشيده است با نگاهى تطبيقى به رساله اعتباريات و مباحث تفسير الميزان ديدگاه علّامه را واكاوى، و تفاوت نظريه او را از ديدگاه نسبى‏گرايان و شكّاكان آشكار كند.

Allamah Tabatabaʹi considers ethical imperatives as conventionals which are human constructs for making an action obligatory. As for ethical evaluative concepts such as good and bad, he has two ideas, suggested in his different works: A) good and bad are conventional concepts conveying the appropriateness of an action with oneʹs temper or otherwise. Since peopleʹs tempers differ, good and bad also can differ from one person to another. B) Good and bad shows the congruence or incongruence of an action with favorable end. The authors in this article suggest that the second meaning shows that Allamah considers the concepts of good and bad to be secondary intelligibles, although he has not made it explicit. They think that it is important to draw the line between the two meanings in Allamah; a point which is ignored by others. The authors try to do this by juxtaposing Allamahʹs ideas from his treatise on conventionals and those in his Qurʹanic exegesis, Al-Mizan to show the difference between his view and that of relativists and agnosticists.